Παράλληλα με τη μάχη για την αντιμετώπιση της πανδημίας της COVID-19, με βάση και τα νέα δεδομένα της ταχέως εξαπλούμενης μετάλλαξης Όμικρον, μια άλλη μάχη μαίνεται μεταξύ κρατών, διεθνών οργανισμών, λόμπι των φαρμακευτικών και ΜΚΟ: αυτή για τις πατέντες των εμβολίων κατά του κοροναϊού.

Η τελευταία σχετίζεται άμεσα με την πρόσβαση που θα μπορεί να έχει ο Τρίτος Κόσμος, όπου άλλωστε εμφανίζονται οι νέες μεταλλάξεις, σε φθηνά εμβόλια, προκειμένου να επιταχυνθεί η ανοσοποίηση. Την εβδομάδα που πέρασε, αναβλήθηκε επ’ αόριστον μια συνάντηση στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (ΠΟΕ), την οποία αρκετοί (συμπεριλαμβανομένης της επί εννεάμηνο προέδρου του ΠΟΕ, Νιγηριανής Νγκόζι Οκόντζο-Ιγουεάλα) ανέμεναν, προκειμένου να δρομολογηθούν εξελίξεις.

Ήταν η υπουργική διάσκεψη του ΠΟΕ, η οποία δεν έγινε στη Γενεύη, την έδρα του οργανισμού, λόγω των ταξιδιωτικών περιορισμών που προέκυψαν από την εξάπλωση της νέας μετάλλαξης. Τη Δευτέρα, ωστόσο, πραγματοποιήθηκε η κεκλεισμένων των θυρών συνάντηση του Συμβουλίου TRIPS (όπως ονομάζεται η Συνθήκη του ΠΟΕ που καθορίζει τα πνευματικά δικαιώματα).



Ελάχιστη πρόοδος

Σε αυτήν ελάχιστη πρόοδος σημειώθηκε, με το ερευνητικό αμερικανικό ΜΜΕ «In These Times» να μεταδίδει πως η τεχνική ομάδα των ΗΠΑ (ο πρόεδρος των οποίων, Τζο Μπάιντεν, έχει τοποθετηθεί από τον Μάιο υπέρ της άρσης των πατεντών για τα εμβόλια του κοροναϊού) απέφυγε να αναλάβει πρωτοβουλίες για να προχωρήσει η άρση.

Το διακύβευμα είναι η πρόταση που είχαν καταθέσει τον Οκτώβριο του 2020 η Ινδία και η Νότια Αφρική, και έχει έκτοτε συγκεντρώσει την υποστήριξη πάνω από 100 χωρών, να παύσει η ισχύς της TRIPS (δηλαδή των πατεντών) για κάθε εμβόλιο και φαρμακευτικό σκεύασμα κατά του κοροναϊού για μία τριετία, ώστε να μπορούν οι χώρες του Τρίτου Κόσμου να τα αναπαράγουν μαζικά.

Με την εμφάνιση της -αφρικανικής προέλευσης- νέας μετάλλαξης Όμικρον (η μετάλλαξη Δέλτα προήλθε από την Ινδία), η έκκληση γίνεται ακόμα πιο επίκαιρη. Η ινδο-νοτιοαφρικανική πρόταση παραμένει εκτός συζήτησης, το θέμα όμως είναι αν θα επιτευχθεί κάποιος συμβιβασμός. Το Euronews μετέδωσε ότι η Ε.Ε. (που τήρησε αρχικά αρνητική στάση, ιδίως από πλευράς Γερμανίας και με το σιγοντάρισμα Βρετανίας, Ελβετίας και Καναδά) φερόταν διατεθειμένη να προχωρήσει σε «στοχευμένη άρση» (συγκεκριμένα για τα εμβόλια mRNA).

Χωρίς κυρώσεις

Ο λόγος για την «επιβεβλημένη αδειοδότηση των πνευματικών δικαιωμάτων» των εμβολίων κατά του κοροναϊού, πράγμα που σημαίνει ότι τρίτες χώρες θα μπορούν να προχωρήσουν σε κατ’ ιδίαν παραγωγή του εμβολίου, χωρίς κυρώσεις. Ο σχετικός μηχανισμός υπήρχε ενσωματωμένος στην TRIPs για καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, αλλά είναι τόσο νομικά περίπλοκη η εφαρμογή του, που δεν έχει καταστεί υλοποιήσιμος. Τώρα, ευρωπαϊκές πηγές του Euronews αναφέρουν πως μια συμφωνία θα μπορούσε να επιτευχθεί ακόμα και μέσα στην εβδομάδα.



Το «Politico», αντίθετα, εμφανιζόταν απαισιόδοξο. Σύμφωνα με δικές του πληροφορίες, η ευρωπαϊκή θέση αφορούσε στην πραγματικότητα το ελάχιστο δυνατό, δηλαδή την υποστήριξη από πλευράς Βρυξελλών κάποιων πρώτων βημάτων για να διευκολυνθεί απλώς η διαδικασία της «επιβεβλημένης αδειοδότησης». Το Ευρωκοινοβούλιο ασκεί ήδη εδώ και κάποιον καιρό πίεση στην Κομισιόν να προχωρήσει σε μια περιορισμένου χρόνου άρση των πνευματικών δικαιωμάτων. Ο αντιπρόεδρος της Κομισιόν και επίτροπος Εμπορίου, Βάλντις Ντομπρόβσκις, σε άρθρο του στους «Financial Times», ξεκαθάρισε ότι η Ε.Ε. είναι υπέρ, μεν, μιας «στοχευμένης», δε, άρσης των πατεντών.

Αν και εφόσον προχωρούσε ένας συμβιβασμός (κάτι που θα απαιτούσε πρώτα την ενεργητική τοποθέτηση των ΗΠΑ), αυτό θα περιλάμβανε υποχωρήσεις, για να μην κινδυνεύσει το οικοδόμημα των φαρμακευτικών πατεντών.

Για νέες μεταλλάξεις

Οι φαρμακευτικές υποστηρίζουν αφενός πως μέσω των πατεντών προχωρούν την έρευνα για τις νέες μεταλλάξεις, αφετέρου πως το πραγματικό πρόβλημα του Τρίτου Κόσμου δεν είναι οι πατέντες, αλλά η απουσία υποδομών και πρόσβασης στις απαραίτητες πρώτες ύλες, για να παρασκευάσουν εμβόλια. Από την άλλη, η ανησυχία τους είναι πως χώρες του Τρίτου Κόσμου με υποδομές και ισχύ, όπως η Κίνα και η Ινδία, θα χρησιμοποιούσαν την τεχνολογία προς όφελός τους, προχωρώντας σε μαζική παραγωγή γενοσήμων.



Τον δρόμο, ωστόσο, άνοιξε την εβδομάδα που πέρασε η Johnson & Johnson, υπογράφοντας συμφωνία δικαιωμάτων παρασκευής και πώλησης του εμβολίου της στην Αφρική με τη νοτιοαφρικανική Aspen. Με βάση τη συμφωνία, που μένει να οριστικοποιηθεί, δίδεται άδεια χρήσης της πατέντας, δηλαδή δικαίωμα στην εμπορική ονομασία και την εμπορία, όχι όμως και μεταφορά της τεχνολογίας του εμβολίου προς την αφρικανική εταιρεία.

Διαμάχη εντός των ΗΠΑ

Μια ενδιαφέρουσα παράλληλη πτυχή στην υπόθεση είναι η διαμάχη -εντός των ΗΠΑ- για την πατέντα του εμβολίου της Moderna. Η εταιρεία, παρότι συνεργάστηκε με τα κρατικά αμερικανικά Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας (NIH) στα πρώτα στάδια ανάπτυξης του εμβολίου της, στη συνέχεια άφησε εκτός της πατέντας τους επιστήμονες των εθνικών ινστιτούτων.

Υποστήριξε πως η αλληλουχία mRNA του εμβολίου της αναπτύχθηκε μόνο από τους δικούς της επιστήμονες και πως οι κρατικοί ερευνητές απλώς κατέληξαν «ανεξάρτητα», μέσω των δικών τους ερευνών, στο ίδιο αντιγόνο, όπως δήλωσε πέρυσι ο CEO της Moderna, Στεφάν Μπανσέλ.



Η διαμάχη φαίνεται πως θα πάρει καιρό να διευθετηθεί, με τη Moderna να έχει προτείνει στα NIH τη συνιδιοκτησία της πατέντας (όχι όμως και αναγνώριση συμμετοχής στην ευρεσιτεχνία), κάτι που σημαίνει διαπραγμάτευση ανταλλαγμάτων. Κι αυτό ενώ η λεγόμενη Operation Warp Speed (Επιχείρηση Ταχύ Στημόνι) του αμερικανικού κράτους, που χρηματοδότησε συνολικά 16 υποψήφια εμβόλια για τον κοροναϊό, κάλυψε κόστη της τάξης των 483 εκατ. δολαρίων μόνο για το συγκεκριμένο εμβόλιο.