Ένα δίκτυο κοιτασμάτων και αγωγών φυσικού αερίου που αναπτύχθηκε με κόστος εκατοντάδων δισεκατομμυρίων δολαρίων έχει ουσιαστικά πάει «στα σκουπίδια», μετά την εισβολή της Ρωσίας του Βλαντίμιρ Πούτιν στην Ουκρανία.

Όπως σημειώνει σε άρθρο του το πρακτορείο Bloomberg, η Ρωσία πέρασε σχεδόν 50 χρόνια χτίζοντας την ενεργειακή της αγορά στην Ευρώπη. Τώρα, λοιπόν, ο πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν την κατέστρεψε μέσα σε λιγότερο από 50 εβδομάδες.

Ενώ η Ρωσία έχει βρει εναλλακτικές αγορές για το αργό πετρέλαιο, κυρίως στην Ινδία, η αλλαγή της πώλησης διυλισμένων προϊόντων και -ίσως ακόμη περισσότερο- του φυσικού αερίου θα διαρκέσει χρόνια και θα έχει τεράστιο κόστος. Κι αυτό, αν και εφόσον είναι ακόμη δυνατό να δημιουργηθούν αγορές, καθώς ο κόσμος απομακρύνεται από τα ορυκτά καύσιμα.

Η Ρωσία έχει χάσει την αγορά της Ευρώπης και για το πετρέλαιο και για το φυσικό αέριο

Όταν τα στρατεύματα της Μόσχας εισέβαλαν στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου, οι Ευρωπαίοι πελάτες ενέργειας τρομοκρατήθηκαν. Μια αγορά που απορροφούσε σχεδόν 2,5 εκατομμύρια βαρέλια αργού την ημέρα, άλλο ένα εκατομμύριο βαρέλια διυλισμένων προϊόντων και 155 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου ετησίως έχει σχεδόν εξαφανιστεί.

Οι ροές αργού από τη Ρωσία σε μέρη της Ευρώπης άρχισαν να μειώνονται αμέσως μετά τη διέλευση των στρατευμάτων του Πούτιν από τα σύνορα. Μέχρι τις 5 Δεκεμβρίου, όταν τέθηκε σε ισχύ η απαγόρευση της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τις θαλάσσιες εισαγωγές ρωσικού αργού, οι ποσότητες είχαν ήδη μειωθεί σταδιακά, με τη Βουλγαρία, η οποία εξασφάλισε μια προσωρινή εξαίρεση, τη μόνη εναπομείνασα αγορά. Η ροή των διυλισμένων προϊόντων ακολουθεί την ίδια τροχιά, μέχρι να εφαρμοστούν παρόμοιες κυρώσεις που θα τεθούν σε ισχύ στις 5 Φεβρουαρίου.

Η ευρωπαϊκή αγορά για το φυσικό αέριο της Ρωσίας έχει επίσης χαθεί. Ένα τεράστιο δίκτυο κοιτασμάτων και αγωγών φυσικού αερίου, που αναπτύχθηκε με κόστος εκατοντάδων δισεκατομμυρίων δολαρίων από τότε που το αέριο πέρασε για πρώτη φορά τα ρωσικά σύνορα στην Αυστρία το 1968, βρίσκεται πλέον «στα σκουπίδια».

Το 2017 υπολογίστηκε ότι 100 δισεκατομμύρια δολάρια είχαν ήδη επενδυθεί στην ανάπτυξη αποθεμάτων φυσικού αερίου στη χερσόνησο Γιαμάλ της Ρωσίας, τα περισσότερα από τα οποία ήταν συνδεδεμένα με την Ευρώπη μέσω αγωγών, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που διέρχονταν κάτω από τη Βαλτική Θάλασσα και συνδέουν τη Ρωσία με τη Γερμανία. Αυτός ο αριθμός αναμενόταν να διπλασιαστεί μέχρι το 2025, ωστόσο μεγάλο μέρος αυτής της επένδυσης φαίνεται πλέον περιττό.

Η ενεργειακή σχέση Ρωσίας-ΕΕ μπορεί να αποκατασταθεί ως ένα βαθμό, αλλά ποτέ δεν θα είναι όπως παλιά

Ενώ η Ρωσία μπορεί να είναι σε θέση να διασώσει κάποιο είδος ενεργειακής σχέσης με την Ευρώπη μετά το τέλος του πολέμου, κάτι που αναπόφευκτα θα το κάνει, είναι απίθανο οι χώρες της ΕΕ να επιτρέψουν ή να πρέπει ποτέ να εξαρτηθούν από το ρωσικό αέριο, όπως συνέβαινε ένα χρόνο πριν.

Οι κυβερνήσεις και οι καταναλωτές στην Ευρώπη ασχολούνται επιτέλους σοβαρά με τον περιορισμό της ζήτησης και την ενεργειακή απόδοση, ενώ οι τιμές ρεκόρ που καταβάλλονται για το φυσικό αέριο και την ηλεκτρική ενέργεια έχουν ωθήσει τις επενδύσεις στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και τις πρώτες σοβαρές προσπάθειες αλλαγής του τρόπου διαμόρφωσης των λιανικών τιμών ηλεκτρικής ενέργειας, λαμβάνοντας υπόψη τη μείωση του μεριδίου των ορυκτών καυσίμων στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας.

Η Ινδία, βασικός αγοραστής του πετρελαίου της Ρωσίας

Οι εταιρείες πετρελαίου της Ρωσίας κατάφεραν να εκτρέψουν τις παραδόσεις αργού που απέφευγαν οι παραδοσιακοί Ευρωπαίοι αγοραστές, σε μεγάλο βαθμό χάρη στη «δίψα» των ινδικών διυλιστηρίων για φθηνή πρώτη ύλη. Ωστόσο, η εκτροπή είχε τεράστιο κόστος για τη Ρωσία και τη βιομηχανία πετρελαίου της.

Για να διεισδύσουν στην ινδική αγορά απαιτήθηκαν μεγάλες εκπτώσεις, οι οποίες φαίνεται να έφτασαν τα 35 δολάρια το βαρέλι, που ισοδυναμεί με μείωση της τιμής κατά 40%.

Μέχρι το τέλος του περασμένου έτους, τα ρωσικά βαρέλια αντιπροσώπευαν περίπου το ένα τέταρτο των εισαγωγών αργού της Ινδίας, εκτοπίζοντας φορτία από τους παραδοσιακούς προμηθευτές της Μέσης Ανατολής της υποηπείρου -Σαουδική Αραβία, Ιράκ, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και Κουβέιτ.

Η εκτροπή των ροών αργού σε μια διψασμένη αγορά με έναν μεγάλο τομέα διύλισης ικανό να επεξεργαστεί το αργό πετρέλαιο με σχετικά υψηλή περιεκτικότητα σε θείο που εξάγει η Ρωσία είναι το ένα ζήτημα. Η εκτροπή ραφιναρισμένων προϊόντων σε αυτήν την αγορά είναι κάτι διαφορετικό. Ο αρθρογράφος του Bloomberg δηλώνει βέβαιος ότι θα υπάρξουν κάποιες χώρες πρόθυμες να αγοράσουν φθηνό ρωσικό ντίζελ εξάγοντας τα δικά τους τοπικά παραγόμενα καύσιμα πίσω στην Ευρώπη, αλλά θα απαιτήσουν εκπτώσεις αρκετά μεγάλες ώστε να καταστήσουν το εμπόριο κερδοφόρο - άλλο ένα κόστος που θα επιβαρύνει το Κρεμλίνο και τις εταιρείες πετρελαίου.

Το φυσικό αέριο «πονάει» τη Ρωσία λόγω της δυσκολίας στη μεταφορά του

Όμως το πετρέλαιο, είτε ακατέργαστο είτε σε μορφή προϊόντων διύλισης, έχει ένα μεγάλο πλεονέκτημα έναντι του φυσικού αερίου: μπορεί να μεταφερθεί εύκολα και φθηνά δια θαλάσσης.

Για το μεγαλύτερο μέρος των τελευταίων 55 ετών, η Ρωσία κοιτούσε προς τα δυτικά για τους αγοραστές φυσικού αερίου. Τεράστιοι αγωγοί, μήκους χιλιάδων χιλιομέτρων, συνέδεαν κοιτάσματα φυσικού αερίου, πρώτα στη Σιβηρία και πιο πρόσφατα στη χερσόνησο Γιαμάλ, με αγοραστές στην Ευρώπη.

Την περασμένη δεκαετία, η Ρωσία άρχισε να αναζητά στην Ανατολή νέες αγορές για το φυσικό αέριο και ο αγωγός φυσικού αερίου Power of Siberia μεταφέρει τώρα το καύσιμο στην Κίνα. Αλλά αυτό το αέριο προέρχεται από νέα κοιτάσματα, περισσότερα από 1.300 μίλια ανατολικά και 600 μίλια νότια από τα κοιτάσματα Γιαμάλ που προμήθευαν την Ευρώπη, τα οποία τώρα δεν χρησιμοποιούνται. Ο κρατικός γίγαντας φυσικού αερίου της Ρωσίας, Gazprom, ανέφερε πως το επίσημο κόστος της Power of Siberia και των σχετικών κοιτασμάτων φυσικού αερίου ανέρχεται σε 55 δισεκατομμύρια δολάρια. Μια ανεξάρτητη αξιολόγηση κατέληξε σε σχεδόν διπλάσιο αριθμό -μια επένδυση που, όπως υποστηρίζει, δεν θα υπάρξει ποτέ απόσβεση.

Θα υπάρχουν όρια στο πόσο περισσότερο ρωσικό αέριο θα αγοράσει το Πεκίνο. Ενώ οι ενεργειακές ανάγκες της Κίνας είναι τεράστιες, θα είναι επιφυλακτική να επαναλάβει τα λάθη που έκαναν ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες, με την υπερβολική εξάρτησή τους από τη Μόσχα. Έτσι, η Ρωσία θα πρέπει να ψάξει αλλού για να αντικαταστήσει τις χαμένες ευρωπαϊκές αγορές της.

Θα ήθελε να προμηθεύσει την Ινδία, ένα άλλο ταχέως αναπτυσσόμενο έθνος με τεράστιες και αυξανόμενες ενεργειακές ανάγκες. Ωστόσο, η μεταφορά φυσικού αερίου στην Ινδία θα είναι ακόμη πιο δύσκολη από τη μεταφορά του στην Κίνα. Η διαδρομή θα έπρεπε είτε να διασχίσει μερικά από τα ψηλότερα βουνά του κόσμου, είτε να περάσει από το Αφγανιστάν και το Πακιστάν. Κάθε διαδρομή θα διέσχιζε πολλές άλλες χώρες, καθιστώντας την κατασκευή και τη λειτουργία πιο δαπανηρή από τη σύνδεση μεταξύ δύο εθνών με κοινά σύνορα.

Ο πόλεμος του Πούτιν στην Ουκρανία έχει κοστίσει στη Ρωσία την ενεργειακή της αγορά στην Ευρώπη, η οποία δεν θα αντικατασταθεί εύκολα. Οποιαδήποτε προσέγγιση και αν επιδιώξουν τελικά η Μόσχα και η Ευρώπη, οι Ρώσοι θα βαρύνονται από το κόστος του πολέμου για τις επόμενες γενιές.