Στις 7 Φεβρουαρίου του 1992, στο Μάαστριχτ της Ολλανδίας υπεγράφη η Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση (Συνθήκη του Μάαστριχτ).

Η Συνθήκη του Μάαστριχτ υπεγράφη από τις εξής 12 χώρες: Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία, Δανία, Ελλάδα, Ηνωμένο Βασίλειο, Ιρλανδία, Ισπανία, Ιταλία, Κάτω Χώρες, Λουξεμβούργο και Πορτογαλία, ενώ η καινοτομία που έκανε γνωστή τη Συνθήκη ήταν η δημιουργία του ευρωπαϊκού ενιαίου νομίσματος (ευρώ). Ταυτόχρονα, ιδρύθηκε η Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) με στόχο τη διατήρηση της σταθερότητας των τιμών, αλλά και το Ευρωπαϊκό Σύστημα Κεντρικών Τραπεζών (ΕΣΚΤ).



Τα πρώτα βήματα

Το 1989 υποβλήθηκε η «έκθεση Ντελόρ», υπό τον τότε πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ζακ Ντελόρ, αποτελώντας τον προπομπό της Συνθήκης με στόχο την διεύρυνση των συνθηκών κάτω από τις οποίες θα μπορούσε να συγκροτηθεί η Νομισματική Ένωση. Η έκθεση πρότεινε μια προπαρασκευαστική περίοδο τριών σταδίων για την ζώνη του ευρώ, η οποία θα διαρκούσε από το 1990 έως το 1999 (βλ. τέλος άρθρου)* με κύριους στόχους (μεταξύ άλλων) την πλήρη απελευθέρωση των χρηματοοικονομικών αγορών, της κίνησης κεφαλαίων αλλά και την (πιθανή) αντικατάσταση των εθνικών νομισμάτων με ένα ενιαίο. Αυτή η έκθεση αποτέλεσε το πρώτο εγχείρημα της Νομισματικής Ένωσης, ενώ με την εφαρμογή της το 1993, ουσιαστικά δημιούργησε την ολότητα που γνωρίζουμε σήμερα ως Ευρωπαϊκή Ένωση, όχι μόνο στο πολιτικό επίπεδο ή στο επίπεδο διεύρυνσης, αλλά και στο οικονομικό.
O Zακ Ντελόρ



Αποτελεί μία συνθήκη - ορόσημο για την πορεία της ΕΕ, όπου εισήχθηκαν νέα στοχεία και την «ολοκλήρωσε» όσο ποτέ άλλοτε. Εισάγει σημαντικά στοιχεία, αφού μεταξύ άλλων θέτει τα θεμέλια για την οικονομική και νομισματική ένωση, ενιαίο νόμισμα (ευρώ), αλλά και τα κριτήρια για τη χρήση του. Παράλληλα, παρέχει νομική βάση για έξι νέες κοινές πολιτικές της ΕΕ, (τα διευρωπαϊκά δίκτυα,τη βιομηχανική πολιτική, την προστασία των καταναλωτών, την εκπαίδευση και την επαγγελματική κατάρτιση, τη νεολαία, τον πολιτισμό), ενίσχυσε τις αρμοδιότητες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και ταυτόχρονα, εισήγαγε την έννοια της Ευρωπαϊκής ιθαγένειας.

Οι πυλώνες και οι καινοτομίες

Ειδικότερα, η Συνθήκη που υπεγράφη το 1992 και τέθηκε σε ισχύ το 1993, θεμελιώνει την Ένωση σε τρεις πυλώνες:

  • Ο πρώτος πυλώνας αφορά τις ευρωπαϊκές κοινότητες. Ο κεντρικός αυτός πυλώνας συμπεριλαμβάνει την διατήρηση των ρυθμίσεων και κεκτημένων που λαμβάνονταν υπόψιν στις προϋπάρχουσες κοινότητες, με την ενίσχυσή τους (ΕΟΚ, ΕΚΑΧ, Ευρατόμ).
  • Ταυτόχρονα, ο δεύτερος πυλώνας και ο τρίτος πυλώνας αφορούν τους τομείς συνεργασίας. Συγκεκριμένα, η ΚΕΠΠΑ (Κοινή Εξωτερική Πολιτική και πολιτική ασφαλείας), αποτελεί την «συντονισμένη εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ)», με στόχο την διατήρηση της ειρήνης, την ενίσχυση της διεθνούς ασφάλειας, και την προώθηση της διεθνούς συνεργασίας, της δημοκρατίας, του κράτους δικαίου και του σεβασμού των ανθρώπινων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών.
  • Ακόμη, ο τομέας της Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων (ΔΕΥ), είχε ως σκοπό την ανάπτυξη της συνεργασίας αλλά και κοινές πολιτικές σε σχέση με διασυνοριακά θέματα, έχοντας ως στόχο την οικοδόμηση «ενός χώρου ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης που θα εκτείνεται σε ολόκληρη την ΕΕ».
Στην εν λόγω Συνθήκη (Συνθήκη περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητας ή ΣΕΚ), υιοθετήθηκε η αρχή της επικουρικότητας αλλά και η ιθαγένεια της Ένωσης, βάσει της οποίας κάθε πολίτης κράτους - μέλους αποτελούσε πολίτη της Ένωσης. Παράλληλα, σημαντικό στοιχείο αποτελεί η διαδικασία συναπόφασης μεταξύ Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου,  αναβαθμίζοντας τον ρόλο του πρώτου, ενώ το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, απέκτησε την εκουσία επιβολής προστίμων στα κράτη - μέλη που δεν συμμορφώνονται με τις κοινοτικές αποφάσεις. Ακόμη, τον Ιανουάριο του 1995 αποφασίστηκε η αύξηση της θητείας των Επιτρόπων από τα 4 στα 5 έτη.



Σύμφωνα με τους Sadeh & Vedun, η ΟΝΕ αποτέλεσε περισσότερο το «αποτέλεσμα της αντίδρασης των ευρωπαϊκών Κρατών στις παγκόσμιες προκλήσεις και πως η όποια αντίδραση ήταν εφικτή μέσω της καθιέρωσης των ευρωπϊκών θεσμών», αν λάβουμε υπ’όψιν την ανάγκη των ηγετών των κρατών - μελών της ΕΕ για πολιτική σταθερότητα, αλλά και μία πιο ολοκληρωμένη αγορά υπό το πρίσμα ενός κεντρικού νομίσματος, που δε θα έχανε την ισοτιμία του από κράτος σε κράτος, με συνέπεια να δημιουργηθούν αλυσιδωτές αντιδράσεις σε οικονομικό και όχι μόνο μέγεθος.

Καταληκτικά και με απόσταση 30 ετών από την εφαρμογή της Συνθήκης, κάθε πυλώνας και καινοτομία που εισήχθη σε αυτήν παραμένει βαρύνουσας σημασίας για την ΕΕ, δημιουργώντας, καθιερώνοντας και παίρνοντας ουσιαστικές αποφάσεις για αυτό που σήμερα αποτελεί η Ευρώπη.


*Τα στάδια υλοποίησης της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης (ONE): Πρώτο στάδιο, 1990 - 1993, δεύτερο στάδιο, 1994-1998, τρίτο στάδιο  1999 - . Αναλυτικές πληροφορίες στο «Οικονομική και Νομισματική Ένωση» (εδώ). 

Πηγές άρθρου:

Nugent, N. (2012) Πολιτική και Διακυβέρνηση στην Ευρωπαϊκή Ένωση, Ιστορία, Θεσμοί, Πολιτικές, Αθήνα: Εκδόσεις Σαββάλας, σελ. 106
Μαρής, Γ. (2021) Ευρωπαϊκή Πολιτική Οικονομία και Ελλάδα, Θεωρία και Εφαρμογές. Αθήνα: Προπομπός, σελ. 63
https://www.consilium.europa.eu/el/council-eu/configurations/jha/
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=LEGISSUM:foreign_security_policy
https://www.ecb.europa.eu/ecb/educational/explainers/tell-me-more/html/25_years_maastricht.el.html