Πάνω από ένα δεκαπενθήμερο έχει ήδη περάσει από το πραξικόπημα στο κεντροαφρικανικό κράτος του Νίγηρα , ακόμα μία πρώην γαλλική αποικία της πολύπαθης ζώνης του Σαχέλ και μία από τις φτωχότερες χώρες του πλανήτη, και η λύση στα δυνάμει προβλήματα που δημιουργεί η εξέλιξη δεν διαφαίνεται στον ορίζοντα.

Παρότι η χώρα κινδυνεύει να γίνει βορά της ρωσικής μισθοφορικής ομάδας «Wagner», που έχει ήδη εξαπλώσει την επιρροή της στο γειτονικό, επίσης στρατοκρατούμενο Μάλι, η Δύση δείχνει αδιάφορη και αδύναμη να παρέμβει με ουσιαστικό τρόπο. Κάποιες επαφές με τη νέα ηγεσία (καθότι ειδικά ΗΠΑ και Γαλλία διατηρούν βάσεις και προσωπικό στο κράτος) δείχνουν να πέφτουν στο κενό, ενώ η όποια απάντηση εναπόκειται στην ECOWAS (Οικονομική Κοινότητα των Δυτικοαφρικανικών Κρατών), μέλος της οποίας είναι και ο Νίγηρας.

Ωστόσο, η ομάδα είναι διχασμένη, με κάποια μέλη -συγκεκριμένα τα στρατιωτικά καθεστώτα στο Μάλι, την Μπουρκίνα Φάσο και τη Γουινέα- να στηρίζουν τους πραξικοπηματίες, τα τελεσίγραφα που θέτουν στην ηγεσία των πραξικοπηματιών να έρχονται και να παρέρχονται και καμία έμπρακτη λύση να μην προκύπτει. Αλλωστε, η ίδια η ECOWAS ανέχθηκε στο παρελθόν τους πραξικοπηματίες στις τρεις παραπάνω χώρες. Στέλνοντας το μήνυμα πως μια τέτοια εξέλιξη -που μπορεί μάλιστα να οδηγήσει σε νέα στρατιωτική συμμαχία στη ζώνη του Σαχέλ- μπορεί να γίνει ανεκτή στην περιοχή.

Στις αρχές της εβδομάδας, ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών, Αντονι Μπλίνκεν, χαρακτήρισε τη διπλωματία τον «προτιμότερο δρόμο» για να επιλυθεί η κρίση που έχει προκαλέσει το πραξικόπημα της 26ης Ιουλίου στον Νίγηρα, αν και νωρίτερα έληξε μάλλον άδοξα η απόπειρα μεσολάβησης της υφυπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ, Βικτόρια Νούλαντ. Η κ. Νούλαντ συναντήθηκε στην πρωτεύουσα του Νίγηρα, Νιαμέ, με κάποιους από τους πραξικοπηματίες, οι οποίοι, όμως, όπως είπε, αψήφησαν την προτροπή της κυβέρνησης των ΗΠΑ να αποκαταστήσουν τη συνταγματική τάξη, ενώ δεν της επέτρεψαν πρόσβαση ούτε στον ανατραπέντα πρόεδρο της χώρας, Μοαμέντ Μπαζούμ, ούτε στον επικεφαλής της χούντας, Αμπντουραμάν Τιανί.

Η υφυπουργός εξέφρασε την ελπίδα να κρατήσουν ανοιχτή οι πραξικοπηματίες την πόρτα της διπλωματίας, ωστόσο η σχέση με τις ΗΠΑ ενδεχομένως να αποδειχθεί δύσκολη, δεδομένου ότι η ισχυρή παρουσία της υπερδύναμης στη χώρα αναφέρεται από αναλυτές ως ένας από τους λόγους που οδήγησαν στο πραξικόπημα. Από πλευράς της, η Ε.Ε. ανακοίνωσε πως οι Βρυξέλλες θεωρούν ότι υπάρχει ακόμη κάποιο περιθώριο μεσολάβησης και διαπραγμάτευσης όσον αφορά τον Νίγηρα. Η σχετική ανακοίνωση έγινε ενόψει της έκτακτης συνόδου, που έγινε την Πέμπτη, της ECOWAS για την κατάσταση στον Νίγηρα και ενώ είχε ήδη εκπνεύσει από την περασμένη Κυριακή το προηγούμενο τελεσίγραφο που έδωσαν στη χούντα. 

Ανασφάλεια

Αμέσως μετά την εκπνοή, η στρατιωτική ηγεσία του Νίγηρα, «Εθνικό Συμβούλιο για τη Σωτηρία της Πατρίδας», ανακοίνωσε ότι κλείνει τον εναέριο χώρο της χώρας, μέχρι νεωτέρας, εν αναμονή στρατιωτικής επέμβασης από τις γειτονικές χώρες. Τίποτα, ωστόσο, δεν έγινε, με την ECOWAS να προσέρχεται σε νέα σύνοδο προχθές. Η ομάδα κρατών, άλλωστε, είναι διχασμένη, με την αντιφατική στάση της κραταιάς Νιγηρίας και τον επικεφαλής της διπλωματίας του στρατοκρατούμενου Μάλι να προειδοποιεί πως ενδεχόμενη στρατιωτική επέμβαση στον Νίγηρα από την Οικονομική Κοινότητα των Κρατών της Δυτικής Αφρικής για να αποκατασταθεί στην εξουσία ο πρόεδρος Μοαμέντ Μπαζούμ θα μπορούσε να οδηγήσει σε «καταστροφή».

Ηδη στις 30 Ιουλίου, τέσσερις ημέρες μετά το πραξικόπημα και δύο ημέρες μετά την ανακήρυξη του στρατηγού Αμπντουραμάν Τιανί και πρώην αρχηγού της προεδρικής φρουράς σε επικεφαλής της νέας εξουσίας, η ECOWAS αξίωσε την «άμεση απελευθέρωση και αποκατάσταση» του εκλεγμένου προέδρου, Μοαμέντ Μπαζούμ, ο οποίος κρατείται από τις 19 Ιουλίου. Οπως επισημαίνει το BBC, η ανασφάλεια, λόγω των εξτρεμιστικών ομάδων που δρουν στη χώρα, και η δεινή οικονομική κατάσταση προσέφεραν στους πραξικοπηματίες το έρεισμα που χρειάζονταν, ενώ ο Μπαζούμ φέρεται να ήταν επίσης έτοιμος να διώξει από την προεδρική φρουρά τον Τιανί και ο τελευταίος να το γνώριζε.

Σύμφωνα, πάντως, με τον Ολαγίνκα Ατζάλα, καθηγητή Πολιτικής και Διεθνών Σχέσεων στο βρετανικό πανεπιστήμιο Leeds Beckett, οι εξελίξεις ήταν προδιαγεγραμμένες για μια σειρά παράγοντων. Οταν ο Μπαζούμ εξελέγη πρόεδρος της χώρας, το 2021, αναφέρει, είχε γίνει επίσης απόπειρα πραξικοπήματος εναντίον του μόλις 48 ώρες πριν από την ορκωμοσία, η οποία αποτράπηκε, ωστόσο, από την τότε προεδρική φρουρά. Σύμφωνα με τον αναλυτή, ο στρατός της χώρας -που έχει περάσει το μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας της, από την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας από τη Γαλλία, το 1960, μέχρι σήμερα, υπό στρατιωτικά καθεστώτα- δεν έχει αποδεχθεί πλήρως τη μετάβαση στη δημοκρατία. 

Οι παράγοντες που δυναμίτισαν τις εξελίξεις ήταν κι άλλοι. Κατ’ αρχάς, η ίδια η εθνικότητα του φυλακισμένου ανατραπέντα προέδρου, που ανήκε στη μειονότητα των Αράβων σε μια χώρα όπου ο στρατός στελεχώνεται με βάση τις κυρίαρχες εθνοτικές γραμμές. Επειτα, παρά τη μεγάλη παρουσία ξένων στρατιωτικών δυνάμεων, μια σειρά εξτρεμιστικών ομάδων, από τους συνεργάτες της «Αλ Κάιντα» και του «Ισλαμικού Κράτους» μέχρι την «Μπόκο Χαράμ», συνέχισαν να λυμαίνονται τη χώρα. Ο Νίγηρας, ωστόσο, παρέμενε υπό ξένες σφαίρες επιρροής, μεταξύ άλλων και για τα πλούσια μεταλλευτικά του κοιτάσματα, όπως τις σπάνιες γαίες.

Το 2019, οι ΗΠΑ άνοιξαν και άλλη βάση, για drones, παρά τις διαμαρτυρίες ότι αυτό θα ενίσχυε τη θέση τους ως «στόχων» των εξτρεμιστών. Επίσης, το 2022, η Γαλλία και οι Ευρωπαίοι σύμμαχοι αποχώρησαν από το γειτονικό Μάλι και ενίσχυσαν την παρουσία τους στον Νίγηρα, με τη σύμφωνη γνώμη του Μπαζούμ. Στις 26 Ιουλίου, την ημέρα του πραξικοπήματος, εκατοντάδες νέοι κατέβηκαν στην πρωτεύουσα Νιαμέι για να πανηγυρίσουν, ανεμίζοντας ρωσικές σημαίες και φωνάζοντας «Wagner», με την ελπίδα πως οι Ρώσοι μισθοφόροι θα αποδειχθούν αποτελεσματικότεροι στην προστασία της χώρας από τους ισλαμιστές. Με την ECOWAS και την Αφρικανική Ενωση να εμφανίζονται χωρίς ισχύ και τους Δυτικούς συμμάχους απρόθυμους να αναμειχθούν, πιθανώς το σενάριο αυτό να δοκιμαστεί στην πράξη.

Ακόμα κι αν αποδειχθεί τελικά, όπως και στο Μάλι, ότι και ο ρωσικός παράγοντας θα θελήσει απλά να πατήσει πόδι και να αποκτήσει ισχύ, βάζοντας κι αυτός με τη σειρά του «χέρι» στα πλούσια κοιτάσματα της πάμφτωχης χώρας.

Δημοσιεύτηκε στα ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ στις 12/8