Η παχυσαρκία και οι συνέπειές της αποτέλεσαν το θέμα του χθεσινού 21oυ diaNEOsis Live, μιας σειράς ψηφιακών δημόσιων συζητήσεων που οργανώνει ο ερευνητικός οργανισμός διαΝΕΟσις για σημαντικά συγκαιρινά και διαχρονικά ζητήματα της χώρας. Αφορμή, η πρόσφατη έρευνα του οργανισμού «Παχυσαρκία και συνοδά καρδιομεταβολικά νοσήματα: Αιτίες - Συνέπειες - Λύσεις» που εκπόνησε ερευνητική ομάδα με επικεφαλής τον κ. Ιωάννη Μανιό, Καθηγητή στο Τμήμα Επιστήμης Διαιτολογίας-Διατροφής του Χαροκόπειου Πανεπιστημίου.

Στο πλαίσιο της συζήτησης με συντονιστή τον Διευθυντή Περιεχομένου της διαΝΕΟσις, κ. Θοδωρή Γεωργακόπουλο, οι ομιλητές προσέγγισαν κάθε πτυχή του φαινομένου που έχει χαρακτηριστεί «σύγχρονη πανδημία» και στο οποίο η Ελλάδα καταγράφει σημαντικές επιδόσεις: πάνω από τους μισούς ενήλικες (63%) είναι υπέρβαροι ή παχύσαρκοι, με ένα πλήθος καρδιομεταβολικών και μη διαταραχών να αποτελούν στέρεες βάσεις για την ανάπτυξη νοσημάτων όπως σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2, καρδιαγγειακή νόσος, καρκίνοι κ.α. Παράλληλα, τα ελληνόπουλα έρχονται πρώτα σε ποσοστά παιδικής παχυσαρκίας στην Ευρώπη.

Το πρόβλημα ξεκινά από το σπίτι

Μεγάλο μέρος της συζήτησης επικεντρώθηκε -αναπόδραστα- στην παιδική και εφηβική παχυσαρκία που αφορά το 33% της πληθυσμιακής ομάδας. Σύμφωνα με την έρευνα, η παχυσαρκία στα παιδιά πενταπλασιάζει τον κίνδυνο της νόσου και στην ενήλικη ζωή, όπως παχύσαρκοι θα παραμείνουν μετά τα 30 επτά στους δέκα εφήβους με την πάθηση.

Το πρόβλημα φαίνεται να ξεκινά από το σπίτι, καθώς το 48% και 87% των γονέων παχύσαρκων και υπέρβαρων αγοριών αντίστοιχα θεωρούν το βάρος των παιδιών τους φυσιολογικό. Έπειτα, ένας στους πέντε γονείς αγοριών με υγιές βάρος θεωρούν το παιδί τους αδύνατο.

Επί τούτω, ο κ. Μανιός στάθηκε στον κομβικό ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει το σύστημα υγείας, εντοπίζοντας μέσω εργαλείων όπως το ατομικό δελτίο υγείας μαθητή -αναγράφει το βάρος του παιδιού και το οικογενειακό ιατρικό ιστορικό- τα παιδιά και τους γονείς που κινδυνεύουν ή βρίσκονται στο φάσμα της παχυσαρκίας, ώστε να λάβουν κατάλληλη ενημέρωση και συμβουλές υγείας, όπως παρότρυνση για υπηρεσίες διατροφολόγου.

Νόσος με πολυπαραγοντικό υπόβαθρο

Η καθιστική ζωή και οι κακές διατροφικές επιλογές αποτελούν μέρος και όχι μοναδική αιτία της παχυσαρκίας. Η αποδόμηση του στίγματος της «αποκλειστικής ατομικής ευθύνης», αντίληψη με σημαντικό ψυχικό κόστος για τα υπέρβαρα και παχύσαρκα άτομα, αποτέλεσε εκ των βασικών στόχων της συζήτησης. Όπως εξήγησε ο κ. Μανιός, πρόκειται για μια κατάσταση υγείας που συνδιαμορφώνεται και ενισχύεται από το εξωτερικό περιβάλλον (κουλτούρα, γειτονιά κ.α.) και κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες (μορφωτικό επίπεδο, εισόδημα). Σύμφωνα με τα στοιχεία του καθηγητή, περιοχές χαμηλότερου κοινωνικο-οικονομικού επιπέδου καταγράφουν υψηλότερα επίπεδα παχυσαρκίας.

Στο ζήτημα αναφέρθηκε και η κ. Ειρήνη Αγαπηδάκη, Γενική Γραμματέας Δημόσιας Υγείας του Υπουργείου Υγείας, η οποία έθιξε το ψυχικό υπόστρωμα της νόσου. «Χρειάζεται να αγαπάς τον εαυτό σου για να μπορείς να τον φροντίσεις», δήλωσε και επεσήμανε τον ρόλο της δημόσιας υγείας προς αυτή την κατεύθυνση, η οποία πρέπει να δίνει τα «εργαλεία» στους ανθρώπους για να «εκτρέψουν» τη δεινή μοίρα που επιφυλάσσει για την υγεία τους το υπερβολικό σωματικό βάρος. «Μας λείπει η κουλτούρα της αυτοφροντίδας», ανέφερε.

Άλλωστε, η εμφάνιση της παχυσαρκίας στην παιδική ήδη ηλικία ερείδεται και σε περιγεννητικούς παράγοντες όπως το βάρος της μητέρας πριν από την εγκυμοσύνη, οι καισαρικές τομές και ο διαβήτης κύησης που καταγράφουν αύξηση σύμφωνα με τον Ομότιμο Καθηγητή Παιδιατρικής και Ενδοκρινολογίας του ΕΚΠΑ, κ. Γεώργιο Χρούσο, αλλά και ο περιορισμένος θηλασμός.

Η συμβολή του αστικού περιβάλλοντος

Σε περιοχές χαμηλότερου κοινωνικοοικωνομικού επιπέδου, παρατηρείται μεγαλύτερος επιπολασμός παχυσαρκίας και υπερβαρότητας, μαζί με περιορισμένη σωματική δραστηριότητα. Σύμφωνα με τους κατοίκους, η απουσία υποδομών, αισθητικών κινήτρων και αισθήματος ασφάλειας αποτελούν τις βασικές αιτίες του προβλήματος.

«Να ακούσουμε τους πολίτες», επεσήμανε από την πλευρά του ο κ. Δημήτρης Παπαστεργίου, Πρόεδρος της Κεντρικής Ένωσης Δήμων Ελλάδας (ΚΕΔΕ) και Δήμαρχος Τρικκαίων, ο οποίος έκανε μια σύντομη αναφορά στην περίοδο του lockdown κατά το πρώτο επιδημικό κύμα της COVID-19, οπότε μέσα στα αγκάθια της πανδημίας ξεπρόβαλε το άνθος της μειωμένης κίνησης, της λιγότερης ατμοσφαιρικής ρύπανσης και της φροντίδας για τον εαυτό μας.

Ο κ. Παπαστεργίου τόνισε πως πρέπει να αξιοποιηθούν όλα τα προγράμματα οικονομικής ενίσχυσης («Αντώνης Τρίτσης», Ταμείο Ανάκαμψης, ΕΣΠΑ) ώστε να εξασφαλιστούν διέξοδοι στους ανθρώπους και δη τους νέους και υποδομές για ανεμπόδιστη σωματική δραστηριότητα. Να γίνουν οι δήμοι «πόλεις των 15 λεπτών» όπως ανέφερε κατά τη δική του τοποθέτηση ο κ. Μανιός, ούτως ειπείν κάθε σημαντική υπηρεσία, από το σχολείο και την εργασία έως την ψυχαγωγία, να απέχει μόλις ένα τέταρτο της ώρας με τα πόδια από το σπίτι.

Δεν φταίει για όλα η ετικέτα

Για τον ρόλο της βιομηχανίας τροφίμων μίλησε ο Πρόεδρος της Επιστημονικής Επιτροπής του Συνδέσμου Ελληνικών Βιομηχανιών Τροφίμων (ΣΕΒΤ), κ. Ρόδιος Γαμβρός, η οποία από το 2005 ήδη συμμετέχει δυναμικά στην ανάδειξη της σημασίας της φυσικής άσκησης και της υγιεινής διατροφής. Παράλληλα, περί τις 1.300 δράσεις έχουν πραγματοποιηθεί για την προώθηση της αλλαγής στη σύνθεση τροφίμων, ώστε να περιέχουν λιγότερους επιβαρυντικούς παράγοντες όπως η ζάχαρη και το αλάτι.

Ο κ. Γαμβρός αναφέρθηκε και στο ζήτημα των ετικετών στα τρόφιμα, για τις οποίες υπήρξε πλήθος σχολίων και ερωτημάτων από το κοινό. Η βιομηχανία τροφίμων έχει κάνει σημαντικά βήματα στη διατροφική επισήμανση με πρωτοβουλίες όπως η EU Pledge, η οποία ελέγχει την επικοινωνία των προϊόντων και δη όταν αυτά απευθύνονται σε ευάλωτες ομάδες όπως τα παιδιά. Ωστόσο, «η βιομηχανία θέλει να δίνει πληροφόρηση, όχι να προεπιλέγει για τον καταναλωτή», εξήγησε.

Σύμφωνα με τον πρόεδρο του ΣΕΒΤ, η βιομηχανία αποτελεί απλώς τον πομπό του μηνύματος μέσω της ετικέτας. Αυτό που χρειάζεται είναι η εκπαίδευση του δέκτη. Η τελευταία έκθεση της Eurostat έδειξε για πρώτη φορά ότι η γευστική αποδοχή αποτελεί το πρώτο κριτήριο επιλογής ενός τροφίμου από τους καταναλωτές, για το οποίο ο κ. Γαμβρός σχολίασε πως η βιομηχανία πρέπει να το σεβαστεί.