«Τι νάναι αυτό που φέγγει στο σκοτάδι, νάναι άραγε ήλιος», με αυτό το στίχο του Τάσου Λειβαδίτη από το Χρονικό της Μακρονήσου που έχει το γενικό τίτλο «Μάχη στην άκρη της νύχτας» ξεκινά το νέο ντοκιμαντέρ του Συλβαίν Λ'Εσπεράνς, το οποίο φέρει ακριβώς τον ίδιο τίτλο. Τη Δευτέρα το «Combat au bout de la nuit», δηλαδή «Μάχη στην άκρη της νύχτας», είχε πρεμιέρα στο τμήμα Πανόραμα της Berlinale.

Ο κοινός παρονομαστής

Εδώ και σχεδόν 30 χρόνια ο καναδός σκηνοθέτης Συλβαίν Λ' Εσπεράνς γυρίζει ντοκιμαντέρ. Το ενδιαφέρον των βραβευμένων ταινιών του αφορά κυρίως την Αφρική και προπαντός τους πρόσφυγες. Οπότε, κάποια στιγμή ήταν σχεδόν φυσικό να τους ακολουθήσει στο ταξίδι τους για την Ευρώπη. Από το 2014 ως το 2016 ταξίδεψε έξι φορές στην Αθήνα, ενώ τα γυρίσματα της ταινίας κράτησαν πάνω από οκτώ μήνες. Το αποτέλεσμα αυτής της δουλειάς είναι ένα ντοκιμαντέρ 285 λεπτών για μια Αθήνα που είναι βυθισμένη στην κρίση. Αρχική του πρόθεση δεν ήταν όμως να γυρίσει μια ταινία για την κρίση, διευκρινίζει ο σκηνοθέτης στη Deutsche Welle «αλλά μια ταινία που “βλέπει” με το μάτι των μεταναστών, των προσφύγων. Με την πάροδο του χρόνου η κατάσταση στη Ελλάδα είχε όμως αρχίσει να αλλάζει ραγδαία - η άνοδος του ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία, οι διαπραγματεύσεις με την τρόικα, η συνθηκολόγηση. Έτσι αποφάσισα να τα συμπεριλάβω όλα αυτά στην ταινία.»

Με τη βοηθό σκηνοθέτη Φιλιώ Χατζηνάκου παρακολουθούν τον αγώνα των απολυμένων καθαριστριών του υπουργείου Οικονομικών, τις συζητήσεις εργατών στα ναυπηγεία, που προσπαθούν να αναλύσουν το φαινόμενο του φασισμού, την προσφορά γιατρών στα κοινωνικά ιατρεία και εθελοντών σε στέκια αστέγων, αλλά και πρόσφυγες από το Αφγανιστάν, τη Συρία, την Αφρική που πολλές φορές έχουν να αντιμετωπίσουν στην Ελλάδα χειρότερες συνθήκες από αυτές που τους ανάγκασαν να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους. Οι περιπτώσεις των ανθρώπων που παρουσιάζονται στην ταινία είναι τόσο διαφορετικές που δύσκολα αναγνωρίζει κανείς τον κοινό παρονομαστή. Όμως υπάρχει, επιμένει ο Συλβαίν Λ' Εσπεράνς: «Για μένα όλοι αυτοί οι άνθρωποι συνδέονται μεταξύ τους. Όλοι τους αγωνίζονται για κοινωνική δικαιοσύνη, εργασία, ψωμί, μια στέγη – για όλα αυτά που όλοι μας τα θέλουμε στη ζωή μας. Ο κάθε ένας με τον τρόπο του ζητά το ίδιο.»

Υπάρχει ακόμη αντίσταση

Αγωνίζονται όμως πράγματι οι Έλληνες; Τα πρώτα χρόνια της κρίσης όντως υπήρξε ένα κύμα διαμαρτυρίας. Τώρα όμως; Για ποιο λόγο λοιπόν δίνει στην ταινία του τόσο μεγάλη έκταση στον αγώνα των απολυμένων καθαριστριών του υπουργείου Οικονομικών; «Μπορεί να έχετε δίκιο ότι στην Ελλάδα δεν υπάρχει πολύ κόσμος που να αγωνίζεται πλέον. Πιστεύω όμως ότι οι καθαρίστριες αντιπροσωπεύουν αυτό που κρύβουν μέσα τους οι Έλληνες».

Στην ταινία του ο Συλβαίν Λ' Εσπεράνς δείχνει ότι οι δύσκολες καταστάσεις δεν προκαλούν μόνο απελπισία. Δεν είναι λίγοι αυτοί, κυρίως από τα μεσαία στρώματα, που δείχνουν αλληλεγγύη προσφέροντας ανιδιοτελώς τη βοήθειά τους οργανώνοντας για παράδειγμα συσσίτια για άπορους και πρόσφυγες. Μα ούτε και οι πρόσφυγες είναι άβουλα πλάσματα και κακόμοιροι. Στη ταινία βλέπουμε αρκετές περιπτώσεις προσφύγων, οι οποίοι σε μια χώρα που πλήττεται από τεράστια οικονομικά προβλήματα και ανεργία δημιουργούν μόνοι τους ευκαιρίες για να κερδίσουν χρήματα για να μην εξαρτώνται από άλλους.

Το πρώτο μέρος μιας τριλογίας

Ο Συλβαίν Λ' Εσπεράνς δεν διαφωνεί με την παρατήρηση ότι η ταινία του κατά κάποιο τρόπο συνιστά καταγγελία. Με τη διαφορά ότι δεν είναι ο όδιος που διατυπώνει τις κατηγορίες. «Εγώ πηγαίνω και βρίσκω ανθρώπους και τους ακούω. Και αυτό κάνω και σε αυτή την ταινία. Πήγα στην Ελλάδα και προσπάθησα να καταλάβω τι έχουν οι άνθρωποι στο μυαλό τους. Για αυτό μου μιλούν στη ταινία. Ναι, είναι λοιπόν μια καταγγελία, την οποία όμως δεν διατυπώνω εγώ, αλλά οι Έλληνες που παίρνουν το λόγο» υποστηρίζει ο σκηνοθέτης.

Όπως δηλώνει στη Deutsche Welle, η «Μάχη στην άκρη της νύχτας» είναι το πρώτο μέρος μιας τριλογίας γύρω από την ελληνική κρίση. Ήδη προετοιμάζει τα γυρίσματα για το επόμενο.

Πηγή: Deutche Welle