Τις τελευταίες μέρες γίνεται πολλής λόγος για το πως η τιμή του «μαύρου χρυσού» στις Ηνωμένες Πολιτείες παρουσίασε για πρώτη φορά στην ιστορία αρνητικές τιμές. Ο κόσμος έντρομος προσπαθεί από την μία να κατανοήσει τι μπορεί να σημαίνει για την ζωή του μια τέτοια εξέλιξη και από την άλλη να το διασκεδάσει, συγκρίνοντας την τιμή ενός βαρελιού πετρελαίου με την τιμή γνωστής υπηρεσίας συνδρομητικής τηλεόρασης ή μιας κούπας καφέ.

Για να κατανοήσουμε όμως καλύτερα τον αντίκτυπο που μπορεί να έχει στην παρούσα συγκυρία ένα τόσο ιδιαίτερο γεγονός, είναι σημαντικό να αποσαφηνίσουμε πρώτα ορισμένες έννοιες.

Αρχικά, οι χαμηλές τιμές που παρατηρούνται αυτή την στιγμή στην αγορά είναι αποτέλεσμα της κατακόρυφης μείωσης της ζήτησης πετρελαίου σε παγκόσμιο επίπεδο, με πάνω από τα δύο τρίτα αυτής να εξανεμίζονται, κυρίως λόγω της ακύρωσης των αεροπορικών πτήσεων, της μειωμένης επιχειρηματικής και μεταφορικής δραστηριότητας.

Επιπρόσθετα, οι πετρελαιοπαραγωγές χώρες του πλανήτη συμφώνησαν στις αρχές του μήνα μια γενναία μείωση της τάξης των 10 εκατ. βαρελιών/ημέρα στην προσφορά πετρελαίου, στην προσπάθεια τους να συγκρατήσουν τις τιμές. Η ζήτηση όμως μειώθηκε τρεις φορές περισσότερο, κατά 30 εκατ. βαρέλια/ημέρα, με την ψαλίδα να ανοίγει θεαματικά προς όφελος των χαμηλότερων τιμών.

Το άνοιγμα της ψαλίδας επιδείνωσε επιπρόσθετα ένα ακόμα γεγονός, το οποίο σχετίζεται με τις τεχνοοικονομικές πτυχές της εξόρυξης πετρελαίου. Μπορεί η ζήτηση να παρουσιάζει αυξομειώσεις κατά καιρούς, η προσφορά όμως δεν είναι εύκολο να την ακολουθήσει κατά πόδας. Αυτό απλοϊκά σημαίνει πως οι πετρελαιοπηγές δεν έχουν μια βαλβίδα που ανοιγοκλείνει αυτόματα και αναλογικά με τους ρυθμούς διακύμανσης της αγοράς.

Τόσο για να μειωθεί ο ρυθμός εξόρυξης πετρελαίου ή για να κλείσει ολοκληρωτικά μια πετρελαιοπηγή, όσο και για να αυξηθεί ο ρυθμός της ή για να επανεκκινήσει η εξόρυξη, απαιτούνται σημαντικά χρηματικά κεφάλαια, τα οποία είναι άμεσα συνδεδεμένα με την συνολική κερδοφορία μιας πετρελαϊκής εταιρείας.

Η συγκεκριμένη τεχνική “λεπτομέρεια” οδηγεί πάρα πολλές φορές τις πετρελαϊκές στην φαινομενικά παράλογη απόφαση να μην μειώνουν την παραγωγή τους, ακόμα κι αν λειτουργούν με απώλειες. Το σκεπτικό στο οποίο βασίζεται αυτή η απόφαση είναι ότι θεωρούν πως οι απώλειες από την αυξομείωση των τιμών θα είναι μικρότερες από τις απώλειες από την αυξομείωση της παραγωγής. Την συγκεκριμένη κατάσταση ενισχύει ακόμα περισσότερο και η συμμετοχή τους στην αγορά χρηματιστηριακών παραγώγων (derivatives), όπου μπορούν να περιορίσουν ακόμα περισσότερο τις απώλειες τους από την διακύμανση των τιμών.

Στην συνέχεια, το πετρέλαιο από την στιγμή που θα βγει από το υπέδαφος, θα πρέπει να διοχετευτεί σε υποδομές όπως αγωγούς, δεξαμενόπλοια, διυλιστήρια και εγκαταστάσεις αποθήκευσης. Οι υπεράκτιοι παραγωγοί (offshore producers) και εκείνοι που βρίσκονται κοντά στη θάλασσα έχουν την δυνατότητα να αποθηκεύσουν ποσότητες σε πετρελαιοφόρα δεξαμενόπλοια (Crude Oil Tankers), τα οποία είναι ευέλικτα στην διαχείριση τους και με μεγάλη χωρητικότητα στις δεξαμενές τους. Οι παραγωγοί όμως που διαχειρίζονται κοιτάσματα σε χερσαίο έδαφος και μακριά από θάλασσα, συμπεριλαμβανομένων πολλών στις ΗΠΑ, δεν έχουν την ίδια ευελιξία, με βασικό τους πρόβλημα ότι οι εγκαταστάσεις αποθήκευσης που διαθέτουν γεμίζουν γρήγορα και δεν είναι εύκολο να προσαρμοστούν το ίδιο αποδοτικά με τους υπεράκτιους, στην διακύμανση της ζήτησης.

Στην συγκεκριμένη συγκυρία, αυτός είναι και ο βασικότερος λόγος που υπήρξε αυτή η μεγάλη διαφοροποίηση στις τιμές πετρελαίου των ΗΠΑ, όπως το West Texas Intermediate (WTI) και στις τιμές άλλων χωρών, όπως το Brent, το οποίο έπεσε μεν στα $18 περίπου, αλλά λόγω υπεράκτιας παραγωγής, υπήρχαν περισσότερες δυνατότητες αποθήκευσης που συγκράτησαν την τιμή του.

Ο Αμερικανός Πρόεδρος Trump διαβλέποντας αυτές τις δυσκολίες, ήδη από τις αρχές Απριλίου προσπάθησε να αυξήσει τα στρατηγικά αποθέματα των ΗΠΑ, σε μια προσπάθεια επιπρόσθετης στήριξης των αμερικανικών πετρελαϊκών. Επιχειρήθηκε λοιπόν η παροχή πλεονάζουσας αποθηκευτικής ικανότητας στους πετρελαιοπαραγωγούς, με τις τελευταίες πληροφορίες να μιλούν για επιπλέον προσθήκη 75 εκατομμυρίων βαρελιών στα ήδη αυξημένα υπάρχοντα στρατηγικά αποθέματα.

Σε ότι έχει να κάνει τώρα με την εμπορία του πετρελαίου, είναι σημαντικό να αναφερθεί πως ο μαύρος χρυσός σαν αγαθό διαπραγματεύεται στις αγορές, κυρίως μέσω συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης. Τα συμβόλαια αυτά αποτελούν συμβάσεις μεταξύ δύο πλευρών, όπου η μία συμφωνεί να αγοράσει από την άλλη σε μια κοινώς αποδεκτή τιμή, μια συγκεκριμένη ποσότητα πετρελαίου, η οποία θα παραδοθεί σε ένα καθορισμένο τόπο και χρόνο κατά την λήξη του.

Αυτό όπως αναφέραμε και πριν, επιτρέπει μεν στις εταιρείες να αντισταθμίσουν την έκθεσή τους σε διακυμάνσεις, όμως καθώς τα συγκεκριμένα συμβόλαια έχουν ημερομηνία λήξης και δεδομένου ότι οι περισσότερες εγκαταστάσεις αποθήκευσης που βρίσκονται στο χερσαίο έδαφος των ΗΠΑ ήδη παρουσιάζουν μεγάλη πληρότητα, κανένας στην αγορά δεν ήθελε να παραλάβει μια ποσότητα που δεν έχει την δυνατότητα ούτε να την αποθηκεύσει, ούτε να την εμπορευτεί.

Έχοντας λοιπόν όλα αυτά στο μυαλό μας και δεδομένου πως την περασμένη Τρίτη έληξε η προθεσμία για την φυσική παράδοση πετρελαίου του συμβολαίου μελλοντικής εκπλήρωσης για τον μήνα Μάιο, γίνεται ευκολότερα κατανοητό γιατί οι τιμές έφτασαν στον πάτο του βαρελιού και τον τρύπησαν ακόμα, μπαίνοντας στο φάσμα των αρνητικών τιμών.

Εύλογα κάποιος όμως μπορεί να αναρωτηθεί «Από το να σε πληρώσουν για να παραλάβεις ένα φορτίο πετρελαίου, γιατί δεν το βάζουν σε νταλίκες και να το αφήσουν προσωρινά αποθηκευμένο εκεί;». Η απάντηση είναι πρώτον ότι και αυτό θα είχε ένα σημαντικό κόστος σε ότι αφορά την αποθήκευση, μεγαλύτερο πιθανότατα από την συμβατική αποθήκευση σε δεξαμενές και δεύτερον και πιο σημαντικό είναι πως οι νόμοι για την ασφαλή διακίνηση και εμπορία πετρελαιοειδών είναι πάρα πολύ αυστηροί σε τέτοιες καταστάσεις, απαγορεύοντας το.

Το ερώτημα παρόλα αυτά παραμένει. Τι σημαίνει αυτό το αναπάντεχο γεγονός για τις μελλοντικές τιμές πετρελαίου και πως όλα αυτά θα επηρεάσουν την ζωή μας.

Ένας σημαντικός δείκτης για την πορεία των τιμών στις ΗΠΑ, χωρίς να συμπεριλάβουμε τις κυβερνητικές παρεμβάσεις, είναι οι τιμές των αντίστοιχων συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης για τους μήνες Ιούνιο και Ιούλιο. Τα συγκεκριμένα συμβόλαια αυτή την στιγμή πέφτουν, υποδηλώνοντας ότι οι αγορές δεν βλέπουν κάποια σημαντική βελτίωση στο άμεσο μέλλον.

Αν συμπεριλάβουμε όμως στην εξίσωση τις κυβερνητικές παρεμβάσεις, τις ενδεχόμενες κρατικές ενισχύσεις των πετρελαϊκών και την χαλάρωση των μέτρων εξάπλωσης του κοροναϊού σε παγκόσμιο επίπεδο, η υπόθεση για μη εμφάνιση αρνητικών τιμών ενισχύεται σημαντικά.

Επιπρόσθετα, στην αλυσίδα εμπορίας και διακίνησης των πετρελαιοειδών παρεμβάλλονται αρκετοί κρίκοι, από μεταφορείς, χονδρικούς/λιανικούς εμπόρους και διυλιστήρια, οι οποίοι εκλαμβάνουν την δραματική πτώση των τιμών ως μια εξαιρετική ευκαιρία για να μετριάσουν τις συνολικές ζημίες τους, αυξάνοντας το περιθώριο κέρδους ανά μονάδα μεταφοράς/εμπορίας, παρόλο που ο συνολικός τζίρος τους είναι πεσμένος λόγω χαμηλότερης συνολικά ζήτησης. Γεγονός που θα συντελέσει στην συγκράτηση των τιμών που θα δουν οι τελικοί καταναλωτές στις αποδείξεις τους και στον περιορισμό των ζημιών στον πετρελαϊκό κλάδο.

Με την σειρά της η χαμηλότερη ζήτηση συνεπάγεται και χαμηλότερη κατανάλωση πετρελαίου, που σημαίνει ουσιαστικά ότι η ωφέλεια από τις χαμηλότερες τιμές για όλους τους καταναλωτές είναι σημαντικά μικρότερη, αφού χρησιμοποιούμε το αυτοκίνητό μας ελάχιστα, δεν κάνουμε ταξίδια και δεν χρησιμοποιούμε πετρέλαιο για θέρμανση όσο πριν από μερικούς μήνες. Και στην περίπτωση που αυτή η κατάσταση ξεκινήσει να αναστρέφεται, είναι εύλογο να μεταστραφούν και οι τιμές πετρελαίου σε ελαφρώς μεγαλύτερα επίπεδα, μειώνοντας και πάλι το όφελος για τους τελικούς καταναλωτές.

Συμπερασματικά, είναι σημαντικό να κατανοηθεί ότι η πτώση των τιμών στο αρνητικό φάσμα σε μια συγκεκριμένη μεριά του πλανήτη δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη ότι και η τιμή του πετρελαίου παγκοσμίως θα μπει στο αρνητικό φάσμα. Η χειραγώγηση των τιμών πετρελαίου, είτε με σκοπό τον περιορισμό των συνεπειών μιας έκτακτης κρίσης, είτε με σκοπό την κερδοσκοπία, είναι ένας πολύπλοκος μηχανισμός στον οποίο τον πρώτο λόγο έχουν οι πετρελαϊκές και τα κράτη τα οποία ευθυγραμμίζονται με τα συμφέροντα τους.

Συνεπώς μέχρι την ολική απεξάρτηση μας από τον «μαύρο χρυσό» και την μεταστροφή μας σε πιο πράσινες μορφές, το πετρέλαιο παραμένει το πλέον συστημικό αγαθό και άμεσα αλληλεξαρτώμενο με την παραγωγή μιας πληθώρας προϊόντων που είναι απαραίτητα για την ζωή μας. Η στήριξη του συνεπώς σε παγκόσμιο επίπεδο είναι ζωτικής σημασίας τόσο για την διατήρηση της υπάρχουσας επιχειρηματικής δραστηριότητας, όσο και για την περαιτέρω διόγκωση της, στην μετα-κοροναϊού εποχή.

* Ο Άγις Δήγκας είναι Μηχανολόγος Μηχανικός ΕΜΠ, ερευνητής του Εργαστηρίου Γεωπολιτισμικών Αναλύσεων Ευρύτερης Μέσης Ανατολής & Τουρκίας του ΕΚΠΑ και υπ. Διδάκτωρ Γεωπολιτικής της Ενέργειας.