«Εργαζόµαστε πάνω σε µια έκτακτη παρέµβαση και μια δομική αναθεώρηση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας », προανήγγειλε η πρόεδρος της Κοµισιόν, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, µε ένα tweet την περασμένη Δευτέρα, ενόψει της Εκτακτης Συνόδου των υπουργών Ενέργειας της Ε.Ε., που έχει συγκαλέσει στις Βρυξέλλες για τις 9 Σεπτεµβρίου η τσεχική (εναλλασσόµενη) προεδρία της Ενωσης.

Στις 14 Σεπτεµβρίου, και αφού συζητηθούν στη Σύνοδο και ληφθούν υπόψη και οι αντίστοιχες συζητήσεις στην οµάδα G7, αναµένεται να γίνουν οι ανακοινώσεις από την κ. Φον ντερ Λάιεν και να τεθεί το συγκεκριµένο πλαίσιο πάνω στο οποίο µε «παρέµβαση µπαζούκας» (όπως τη χαρακτηρίζουν κάποιοι), η οποία θα είναι -όπως όλα δείχνουν- κάποιο πλαφόν στη χονδρική τιµή του φυσικού αερίου, θα βρουν επιτέλους ανακούφιση οι Ευρωπαίοι πολίτες, που έχουν δει την τιµή του ηλεκτρικού ρεύµατος, διασυνδεδεµένη µε εκείνη του πανάκριβου πλέον φυσικού αερίου, να πολλαπλασιάζεται ανεξέλεγκτα.

Είναι χαρακτηριστικό πως την ίδια µέρα το γερµανικό προθεσµιακό συµβόλαιο ηλεκτρικής ενέργειας για το 2023 (που αποτελεί ευρωπαϊκό σηµείο αναφοράς) έσπασε το φράγµα των 1.000 ευρώ -συγκεκριµένα 1.050 ευρώ η µεγαβατώρα-, δηλαδή 14 φορές πάνω σε σχέση µε τα αντίστοιχα επίπεδα πριν από έναν χρόνο.


Με γοργό ρυθμό

Οι Γερµανοί γεµίζουν µε γοργό ρυθµό τις ενεργειακές τους αποθήκες, κάτι που βοήθησε να υποχωρήσει εκ νέου η τιµή του φυσικού αερίου. Κατά πληροφορίες, η Γενική Διεύθυνση Ενέργειας (D.G. Energy) της Κοµισιόν, η οποία επεξεργάζεται τις προτάσεις λαµβάνοντας υπόψη τις θέσεις των κρατών-µελών, αλλά και της βιοµηχανίας, ενηµερώνει τακτικά την κυρία Φον ντερ Λάιεν σχετικά µε το θέµα του πλαφόν, όπου φαίνεται να επικρατούν δύο σενάρια. Το ένα θέλει «κόφτη» στις εισαγωγές φυσικού αερίου, εφόσον υπάρξει υπέρβαση στην τιµή, το δεύτερο µια επέκταση της λεγόµενης «ιβηρικής εξαίρεσης», που παραχωρήθηκε σε Ισπανία και Πορτογαλία τον Ιούνιο, επιτρέποντάς τους για ένα έτος να αποσυνδέσουν την τιµή του φυσικού αερίου από την τιµή της ηλεκτρικής ενέργειας και προβλέποντας αποζηµίωση στους εισαγωγείς για τη διαφορά µεταξύ του πλαφόν και της τιµής στην οποία προµηθεύτηκαν το φυσικό αέριο. Σε κάθε περίπτωση, η λύση θα πρέπει να έχει τη βαρύτητα µιας πανευρωπαϊκής απόφασης.



Σύµφωνα µε τον υπουργό Βιοµηχανίας της Τσεχίας, Γιόζεφ Σικέλα, «αυτό που συµβαίνει είναι ένα πανευρωπαϊκό πρόβληµα. Γι’ αυτό… η καλύτερη λύση είναι µια κοινή ευρωπαϊκή λύση». Ωστε να µπορέσουν να αποφευχθούν συνέπειες όπως εκείνη που είχε η «ιβηρική εξαίρεση», που ήταν η αύξηση των εξαγωγών ηλεκτρικής ενέργειας από την Ισπανία στη Γαλλία, µε αποτέλεσµα τελικά οι Ισπανοί φορολογούµενοι να επιδοτούν την ενέργεια και για τα γαλλικά νοικοκυριά. Υπό το βάρος των διεργασιών, η Εκτακτη Σύνοδος αναµένεται σε µια κρίσιµη στιγµή, καθώς ο χειµώνας πλησιάζει και η ρωσική πλευρά συνεχίζει να δείχνει τις προθέσεις της.


Nord Stream 1

Ετσι, η Gazprom προχώρησε εκ νέου την Τετάρτη στο κλείσιµο του αγωγού Nord Stream 1 (µε προγραµµατισµό έως τις 2 Σεπτεµβρίου), για λόγους συντήρησης ξανά, και µάλιστα ενηµερώνοντας ακόµα πιο καθυστερηµένα -σε σχέση µε την προηγούµενη δεκαήµερη συντήρηση τον Ιούλιο- τους άµεσα ενδιαφεροµένους. Την Πέµπτη, άλλωστε, διέκοψε τις παραδόσεις αερίου και στη γαλλική Engie, λόγω της αθέτησης πληρωµών για παραδόσεις που έγιναν τον Ιούλιο. Στα ευρωπαϊκά χρηµατιστήρια της ενέργειας, η τιµή χονδρικής της ηλεκτρικής ενέργειας καθορίζεται από την τελευταία µονάδα που θα χρειαστεί για να καλύψει τη ζήτηση.

Με δεδοµένη τη δυνατότητα των παραγωγών φυσικού αερίου να παρέµβουν τάχιστα για να συµπληρωθούν οι ανάγκες της αγοράς και καθώς οι φθηνότερες µορφές ενέργειας, όπως οι ανανεώσιµες (ΑΠΕ), καλύπτουν πρώτες τη ζήτηση, το φυσικό αέριο συχνά καθορίζει την τελική τιµή. Χώρες όπως η Ισπανία έχουν ήδη διαµαρτυρηθεί για την αδικία της ευρωπαϊκής αγοράς ενέργειας, που, ενώ είχε σκοπό να δηµιουργήσει κίνητρα επενδύσεων για τις ΑΠΕ (παραχωρώντας τους µεγαλύτερο περιθώριο κέρδους, καθώς έχουν χαµηλότερο κόστος παραγωγής), τελικά καταλήγει να είναι άδικη για τους καταναλωτές, που πληρώνουν την ενέργεια που προέρχεται από τις ΑΠΕ στο κόστος των ορυκτών καυσίµων.



Ποιοι υποστηρίζουν τι

Μεταξύ των εξεταζόµενων λύσεων είναι και ο φόρος επί των λεγόµενων «ουρανοκατέβατων κερδών», που εφαρµόζουν πολλά κράτη-µέλη, εκτός από την Ελλάδα, η Ισπανία, η Ιταλία, η Ρουµανία, και την οποία εξετάζει και η Γερµανία. Παράλληλα µε την έκτακτη παρέµβαση, η Κοµισιόν φέρεται να εξετάζει και µία σε βάθος χρόνου αναδιάρθρωση της ευρωπαϊκής αγοράς ενέργειας, του λεγόµενου Target Model.

Ως γνωστόν, το Target Model περιλαµβάνει τέσσερις αγορές. Την προηµερήσια αγορά (Day-Ahead Market - DAM), στην οποία δηµοπρατούνται οι προσφορές των µονάδων για τον ενεργειακό προγραµµατισµό της επόµενης ηµέρας. Την ενδοηµερήσια αγορά (Intra-Day Market - IDM), στην οποία γίνονται αυθηµερόν συµπληρωµατικές αγορές και πωλήσεις. Την προθεσµιακή αγορά, όπου συνάπτονται συµβόλαια παροχής ηλεκτρικής ενέργειας σε προσυµφωνηµένες τιµές, και την αγορά εξισορρόπησης, όπου οι παραγωγοί ενέργειας καταθέτουν προσφορές -συχνά σε υψηλό κόστος- για να καλύψουν τυχόν ελλείµµατα στην ενεργειακή ζήτηση. Στις προτάσεις που φέρεται να εξετάζει η Κοµισιόν είναι και η ελληνική πρόταση για να µεταρρυθµιστεί το Target Model, διαχωρίζοντας την προηµερήσια αγορά σε δύο σκέλη. Στο πρώτο θα συµµετέχουν οι µονάδες ΑΠΕ, τα υδροηλεκτρικά και τα πυρηνικά και στο δεύτερο οι µονάδες φυσικού αερίου και άνθρακα. Σε κάθε περίπτωση, φέρεται να προέχει η άµεση παρέµβαση.


Για το πλαφόν

Τη λύση του πλαφόν υποστηρίζουν εδώ και καιρό µια σειρά από χώρες, όπως η Ισπανία και το Βέλγιο (το οποίο, σύµφωνα µε τη Eurostat, έχει τον υψηλότερο ενεργειακό πληθωρισµό στην Ε.Ε.). Πλέον µε την ιδέα συντάσσεται η Γερµανία, αλλά και η Αυστρία, ο καγκελάριος της οποίας, Καρλ Νεχάµερ, δήλωσε την προηγούµενη Κυριακή πως κάτι πρέπει να γίνει, καθώς «η αγορά από µόνη της δεν θα ελέγξει τον εαυτό της». Η Γαλλία πάλι εστιάζει στην αποσύνδεση της τιµής της ηλεκτρικής ενέργειας από εκείνην του φυσικού αερίου, ενώ από ιταλικής πλευράς ο Μάριο Ντράγκι είχε προτείνει πλαφόν, ειδικά για το φυσικό αέριο που προέρχεται από τη Ρωσία. Κάτι που, όµως, ενέχει τον κίνδυνο εκδικητικής διακοπής της παροχής από πλευράς Μόσχας.


Στα 6,75 δισ. το κόστος

Από τον Σεπτέµβριο του 2021 µέχρι και αυτόν τον µήνα οι συνολικές επιδοτήσεις της κυβέρνησης στους λογαριασµούς ηλεκτρικού ρεύµατος και φυσικού αερίου ξεπερνούν τα 6,75 δισ. ευρώ, µαζί µε την αναδροµική επιστροφή ποσών για το πρώτο εξάµηνο του έτους. Μόνο το τελευταίο δίµηνο, το συνολικό κόστος των επιδοτήσεων φτάνει τα 3 δισ. ευρώ. Πρόκειται για τεράστια ποσά, ανεξάρτητα από την «πλάτη» που βάζει ο νέος µηχανισµός ανάκτησης υπερεσόδων στη χονδρεµπορική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας από τις αρχές Ιουλίου.

Το δίµηνο Ιουλίου - Αυγούστου αντλήθηκαν περίπου 1,5 δισ. ευρώ µέσω του νέου µηχανισµού, σηµαντικό ποσό, που όµως βρίσκεται πολύ µακριά από τα 3 δισ. των επιδοτήσεων. Από την πρώτη στιγµή, η ελληνική πλευρά, µε παρεµβάσεις τόσο του πρωθυπουργού, Κυρ. Μητσοτάκη, όσο και του υπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠ.ΕΝ.), Κ. Σκρέκα, υποστήριζε πως για να αντιµετωπιστεί η έκρηξη τιµών στην ενέργεια χρειάζεται να αποσυνδεθούν οι διεθνείς τιµές του φυσικού αερίου από αυτές του ηλεκτρικού ρεύµατος. Αντί να επιδοτούµε εκ των υστέρων νοικοκυριά και επιχειρήσεις, να εστιαστούµε στην καρδιά του προβλήµατος.

Να µη φτάνουν οι πενταπλάσιες και δεκαπλάσιες τιµές του φυσικού αερίου στον τελικό καταναλωτή. Ετσι θα διαφυλαχθεί και η δηµοσιονοµική ισορροπία, αφού δεν έχουν όλα τα κράτη-µέλη της Ευρωπαϊκής Ενωσης την ίδια «δύναµη πυρός». Οπως φαίνεται από τις δηλώσεις των τελευταίων ηµερών και το επικείµενο Εκτακτο Συµβούλιο των υπουργών Ενέργειας της Ε.Ε. την ερχόµενη Παρασκευή, χρειάστηκε σχεδόν ένας χρόνος προκειµένου να εισακουστούν οι εισηγήσεις της Ελλάδας και κάποιων άλλων κρατών-µελών. Τώρα είναι πλέον στο τραπέζι οι αλλαγές στο µοντέλο λειτουργίας της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρώπη για να αποσυνδεθούν οι τιµές του αερίου και του ρεύµατος. Το έχουν ήδη κάνει η Ισπανία και η Πορτογαλία από την περασµένη άνοιξη µέσω της γνωστής «ιβηρικής εξαίρεσης».


Δεν περνούν οι αυξήσεις

Οι δύο προαναφερθείσες χώρες έβαλαν πλαφόν (κοντά στα 50 ευρώ ανά µεγαβατώρα) στο εισαγόµενο φυσικό αέριο, µε αποτέλεσµα να µην περνούν οι διεθνείς αυξήσεις στα τιµολόγια του ηλεκτρικού ρεύµατος. Ετσι, τις τελευταίες ηµέρες (προ της υποχώρησης που ξεκίνησε αυτή την εβδοµάδα) η Γερµανία και η Γαλλία είχαν φτάσει να έχουν σχεδόν πενταπλάσιες τιµές στη χονδρική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας σε σχέση µε την Ισπανία. Τόσο το ισπανικό σχέδιο, της εκ των προτέρων παρέµβασης στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας (µέσω του πλαφόν στο φυσικό αέριο), όσο και ο ελληνικός µηχανισµός, της εκ των υστέρων άντλησης των υπερεσόδων που έχουν οι παραγωγοί ηλεκτρικής ενέργειας, βρίσκονται στο τραπέζι των εµπειρογνωµόνων που συνεδριάζουν αυτές τις ηµέρες ενόψει του Εκτακτου Συµβουλίου των υπουργών Ενέργειας.

Την προσεχή Παρασκευή αναµένεται να συζητηθούν οι διάφορες προτάσεις, προκειµένου να έχει διαµορφωθεί ένα πλαίσιο µέχρι τη Σύνοδο Κορυφής της Ε.Ε. τον Οκτώβριο. Η ελληνική πλευρά έχει ήδη στείλει επιστολή στους υπουργούς Ενέργειας της Ε.Ε., µε την οποία παρουσιάζει αναλυτικά τόσο τον µηχανισµό ανάκτησης των υπερεσόδων που εφαρµόζει από τον Ιούλιο όσο και την πρόταση αποσύνδεσης των διεθνών τιµών του φυσικού αερίου από αυτές του ηλεκτρικού ρεύµατος, που είχε κατατεθεί από τον Οκτώβριο του 2021. Επίσης, υπενθυµίζει την επιστολή των έξι σηµείων που είχε στείλει στις αρχές Μαρτίου ο πρωθυπουργός, Κυρ. Μητσοτάκης, στην πρόεδρο της Κοµισιόν, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν. Σε αυτήν προτεινόταν το πλαφόν στην τιµή του φυσικού αερίου.


Η πρόταση

Εξι µήνες µετά την επιστολή του Ελληνα πρωθυπουργού, στο τραπέζι είναι η πρόταση για το πλαφόν στο φυσικό αέριο. Μόνο που τώρα, όπως προκύπτει και από δηλώσεις της προέδρου της Κοµισιόν, θα χρειαστούν µερικοί µήνες µέχρι την εφαρµογή µιας πανευρωπαϊκής συµφωνίας. Γιατί; Επειδή τα όποια µέτρα θα συνοδεύονται από πανευρωπαϊκό µηχανισµό χρηµατοδότησης, που απαιτεί κάποιον χρόνο. Γι’ αυτό και αναµένεται να εφαρµοστεί από τις αρχές του 2023, ακόµα και αν συµφωνήσουν οι Ευρωπαίοι ηγέτες τον επόµενο µήνα.

*Δημοσιεύτηκε στα Παραπολιτικά στις 3 Σεπτεμβρίου 2022.