Πρωτοβουλίες για να σπάσει το αμερικανικό μονοπώλιο του χρήματος αναζητεί η Ευρώπη, σε μία εποχή που ο οικονομικός πόλεμος εξελίσσεται πλέον σε δημοφιλές εργαλείο εξωτερικής πολιτικής. Η απόλυτη κυριαρχία των Αμερικανών στο παγκόσμιο σύστημα πληρωμών έχει αρχίσει να προβληματίζει σοβαρά τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, καθώς ο πρόεδρος Τραμπ θέτει σε εφαρμογή την ατζέντα του «America First», αλλά και απειλεί να αποκόψει από το παγκόσμιο χρηματοοικονομικό σύστημα όσες ευρωπαϊκές επιχειρήσεις τολμούν να κάνουν business με το Ιράν. Μπροστά στον κίνδυνο μιας περαιτέρω κλιμάκωσης των γεωπολιτικών εντάσεων, Βερολίνο και Παρίσι ενώνουν τις δυνάμεις τους με στόχο να επιτύχουν έστω κάποιον βαθμό οικονομικής ανεξαρτησίας από τις ΗΠΑ.

«Θέλω η Ευρώπη να είναι μια κυρίαρχη ήπειρος, όχι μια αποικία, και αυτό σημαίνει να διαθέτει εντελώς ανεξάρτητα χρηματοοικονομικά εργαλεία, τα οποία δεν υπάρχουν σήμερα», δήλωνε προ ημερών ο Γάλλος υπουργός Οικονομικών, Μπρουνό Λεμέρ. Το θέμα απασχολεί έντονα και τον Γερμανό υπουργό Εξωτερικών, Χάικο Μάας, ο οποίος τον τελευταίο καιρό επιχειρηματολογεί συχνά με άρθρα και ομιλίες του υπέρ της δημιουργίας ενός πιο ανεξάρτητου συστήματος πληρωμών καθώς και ενός ευρωπαϊκού νομισματικού ταμείου. Με αυτόν τον τρόπο, οι Ευρωπαίοι δεν θα είναι πια αναγκασμένοι να δέχονται εντολές από την Ουάσινγκτον σε θέματα στα οποία διαφωνούν, όπως για παράδειγμα στην επιβολή κυρώσεων στο Ιράν, εξηγεί. «Καθώς η διατλαντική σχέση αλλάζει, πρέπει να αναλάβουμε μεγαλύτερο μέρος της ευθύνης. Η Ευρώπη πρέπει να πάρει την τύχη της στα χέρια της», δήλωσε η Γερμανίδα καγκελάριος, Αγκελα Μέρκελ, όταν ρωτήθηκε για το εάν συμφωνεί με τις απόψεις του υπουργού Εξωτερικών της. Αλλωστε οι Γερμανοί φαίνεται πως έχουν συζητήσει το θέμα και με τη Βρετανία.

Πρώτος στόχος του Βερολίνου είναι το Swift, δηλαδή το παγκόσμιο σύστημα διαχείρισης πληρωμών, που επιτρέπει σε 11.000 τράπεζες από 200 διαφορετικές χώρες να στέλνουν και να δέχονται πληροφορίες για συναλλαγές. Παρότι το Swift εδρεύει στις Βρυξέλλες και καταρχήν τηρεί την ουδετερότητα, εντούτοις, σύμφωνα με Ευρωπαίους αξιωματούχους, τα τελευταία χρόνια έχει υποκύψει σε αμερικανικές πιέσεις, μπλοκάροντας συναλλαγές με την Κούβα και το Ιράν.

Τώρα, καθώς η Ουάσινγκτον απειλεί να αποκλείσει από το σύστημα που κινεί το χρήμα ανά τον πλανήτη όποια επιχείρηση συναλλάσσεται με την Τεχεράνη, η Ευρώπη ψάχνει εναγωνίως για εναλλακτικές. Η απειλή κυρώσεων από τις ΗΠΑ και ο κίνδυνος να χάσουν την πρόσβαση στο Swift ανάγκασε τον τελευταίο καιρό μια σειρά από μεγάλες ευρωπαϊκές πολυεθνικές (όπως η Total, η Maersk και η Peugeot) να αποσυρθούν από το Ιράν. Και μόλις αυτή την εβδομάδα, ακόμα και η ελληνική αεροπορική εταιρεία Aegean ανακοίνωσε την αναστολή του δρομολογίου της από και προς την Τεχεράνη.

Τα παραδείγματα

Καθώς οι Ευρωπαίοι αναζητούν -πρακτικά- τρόπους να παρακάμψουν την απόλυτη κυριαρχία του δολαρίου στην παγκόσμια οικονομία, η πρόσφατη οικονομική ιστορία δίνει παραδείγματα χωρών που έχουν καταφέρει κάτι ανάλογο. Η Ρωσία αναγκάστηκε να δημιουργήσει -και μάλιστα σε σύντομο χρονικό διάστημα- μια εθνική υπηρεσία πληρωμών με κάρτες το 2014, όταν η προσάρτηση της Κριμαίας οδήγησε τις ΗΠΑ στην επιβολή νέων οικονομικών κυρώσεων και απείλησε την πρόσβαση των ρωσικών τραπεζών στα δίκτυα της Mastercard και της Visa. Αλλά και η Κίνα δημιούργησε πριν από τρία χρόνια τη δική της εναλλακτική στο σύστημα Swift, η οποία χρησιμοποιείται από τουλάχιστον 200 κινεζικές και διεθνείς τράπεζες. Κινήσεις προς αυτήν ακριβώς την κατεύθυνση ζητεί, άλλωστε, και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Η απόλυτη κυριαρχία της PayPal στις online πληρωμές αλλά και η ισχυρή παρουσία άλλων αμερικανικών κολοσσών, όπως η μητρική της Google, Alphabet, η Apple, η Facebook και η Amazon, φαίνεται ότι έχουν θορυβήσει τη Φρανκφούρτη.

«Η εξάρτησή μας από μη ευρωπαϊκά δίκτυα καρτών για τις εσωτερικές πληρωμές στην Ευρώπη δεν είναι μια ιδανική κατάσταση», είπε σε πρόσφατη ομιλία του ο Ιβ Μερς, μέλος του δ.σ. της ΕΚΤ. «Φοβάμαι ότι οι διεθνείς γίγαντες που εδρεύουν εκτός Ευρώπης θα χρησιμοποιήσουν τη δύναμη του δικτύου τους για να ενισχύσουν περαιτέρω την παρουσία τους», είπε, προειδοποιώντας ότι οι ευρωπαϊκές εταιρείες του κλάδου (όπως η γερμανική Girocard και η γαλλική Cartes Bancaire) δεν έχουν ιδιαίτερες βλέψεις πέραν της εθνικής αγοράς τους.

Δημοσιεύθηκε στο Strategies & Politics των Παραπολιτικών 15/9/2018