Τι σημαίνει κυκλική οικονομία και πως λειτουργεί; Ο Γιώργος Κρεμλής , σύμβουλος του πρωθυπουργού για θέματα ενέργειας, κλίματος, περιβάλλοντος και κυκλικής οικονομίας,  εξηγεί πως προκειμένου να επιτύχει μια εθνική προσπάθεια θα πρέπει να έχει γίνει «κτήμα» και να απασχολεί και το μέσο πολίτη της χώρας που εξελίσσεται η προσπάθεια. Μια από τις προϋποθέσεις για να γίνει αυτό είναι να υπάρξει ευαισθητοποίηση του κοινού και διάχυση της γνώσης στις βασικές έννοιες που αφορούν την προσπάθεια που γίνεται. Μια από τις προσπάθειες που βρίσκονται σε πλήρη εξέλιξη τα τελευταία χρόνια είναι η αλλαγή του μοντέλου της οικονομίας που γνωρίζαμε μέχρι σήμερα.

Στόχος να πάμε σε μια κυκλική οικονομία και να αφήσουμε πίσω την γραμμική οικονομία που γνωρίζαμε μέχρι σήμερα.

Ο καύσωνας με ιστορικά υψηλές θερμοκρασίες στις δυτικές ΗΠΑ και τον Καναδά αλλά και σε άλλα σημεία του πλανήτη με ανθρώπινες απώλειες, δείχνει ότι ζητήματα κλιματικής αλλαγής δεν αφήνουν περιθώρια για αδράνεια.

Τι σημαίνει όμως με απλά λόγια κυκλική οικονομία;

Μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ και στον δημοσιογράφο Αλέκο Λιδωρίκη ο Γιώργος Κρεμλής, σύμβουλος του πρωθυπουργού για θέματα ενέργειας, κλίματος, περιβάλλοντος και κυκλικής οικονομίας. Διευθυντής ε.τ. της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, με τεράστια εμπειρία σε θέματα περιβάλλοντος μας αναφέρει:

«Η κυκλική οικονομία είναι το νέο οικονομικό μοντέλο που προωθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), τόσο στα κράτη μέλη της, όσο και σε παγκόσμια κλίμακα μέσα από τη νέας γενεάς «διπλωματία της κυκλικής οικονομίας». Είναι το όχημα για την εφαρμογή της Πράσινης συμφωνίας της ΕΕ, του Νόμου για το κλίμα και για την επιτυχία της ενεργειακής μετάβασης, ώστε η ΕΕ να γίνει κλιματικά ουδέτερη μέχρι το 2050, να μηδενιστούν δηλαδή στο πλαίσιο του «NetZero Emissions» οι εκπομπές αερίων που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Είναι το νέο μοντέλο που σέβεται και αξιοποιεί ορθολογικά τους πόρους του πλανήτη, ώστε να μειώσει το περιβαλλοντικό, κλιματικό και ενεργειακό αποτύπωμα όλων των δραστηριοτήτων παραγωγής προϊόντων και παροχής υπηρεσιών σε εθνική, ευρωπαϊκή και παγκόσμια κλίμακα. Βρίσκεται έτσι σε πλήρη αντιδιαστολή με το ισχύον ακόμη, σε μεγάλο βαθμό, μοντέλο της «γραμμικής οικονομίας» που αναλώνει αλόγιστα τους πόρους του πλανήτη - ακόμη και αυτούς που αρχίζουν να σπανίζουν - και η οποία παράγει προϊόντα μικρής διαρκείας ζωής που στο τέλος του κύκλου ζωής τους καταλήγουν σε απόβλητα και αδιαφορεί για το αποτύπωμα της παραγωγικής διαδικασίας αλλά και του κύκλου ζωής του προϊόντος/υπηρεσίας που προσφέρεται».

Ποια τα οφέλη της κυκλικής οικονομίας

Πώς όμως λειτουργεί η κυκλική οικονομία; Ποια τα οφέλη; Γιατί πρέπει να στηριχθεί από όλους μας η εθνική και διεθνής αυτή προσπάθεια;

«Η κυκλική οικονομία λειτουργεί κατακόρυφα και οριζόντια: ενσωματώνεται στους τρεις πυλώνες προτεραιότητας της ΕΕ - πράσινη μεγέθυνση, γαλάζια οικονομία και ψηφιακή οικονομία - για να τους καταστήσει «κυκλικούς», όπως επίσης και σε όλες τις πολιτικές της ΕΕ αλλά και τις εθνικές πολιτικές χάρη στην «αρχή της περιβαλλοντικής ενσωμάτωσης». Ενσωματώνεται επίσης και στην επιχειρηματικότητα για να την καταστήσει κυκλική.

Τα οφέλη της για την ευρωπαϊκή και εθνική οικονομία είναι τεράστια: μείωση των εκπομπών των αερίων που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου, ενεργειακή αποδοτικότητα, διείσδυση των Ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, δημιουργία νέων προτύπων παραγωγής και κατανάλωσης καθώς και «πράσινων θέσεων εργασίας» και ενίσχυση της οικοκαινοτομίας»

Πώς όμως χαράσσεται η περιβαλλοντική πολιτική μιας χώρας και κατ' επέκταση η οικονομική της ανάπτυξη; Υπάρχουν δεσμευτικοί όροι που πρέπει να τηρήσει η Ελλάδα ως μέλος της ΕΕ αναφορικά με την βιώσιμη ανάπτυξη και την προώθηση της κυκλικής οικονομίας;

«Υπάρχουν διεθνείς δεσμεύσεις από τη Σύμβαση των Παρισίων για τη μείωση των εκπομπών που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου και από την εφαρμογή των στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης (SDGs) του ΟΗΕ. 'Αλλες δεσμεύσεις προέρχονται από το ευρωενωσιακό δίκαιο και άλλες είναι αποτέλεσμα πρωτοβουλιών της Χώρας μας. Ως αποτέλεσμα των ανωτέρω, η κυκλική οικονομία μπαίνει στη ζωή μας με αυξανόμενους ρυθμούς. Συγκεκριμένα, η χώρα μας έχει εθνική στρατηγική κυκλικής οικονομίας η οποία επικαιροποιείται και συγκεκριμενοποιείται με Οδικό Χάρτη ο οποίος λαμβάνει υπόψη του και το δεύτερο σχέδιο δράσης κυκλικής οικονομίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και τις νεότερες νομοθετικές εξελίξεις σε επίπεδο ΕΕ. Θα εγκριθεί το φθινόπωρο με Πράξη του Υπουργικού Συμβουλίου και θα δημοσιευθεί σε ΦΕΚ. Η στρατηγική αυτή θα πρέπει να εξειδικευθεί και σε περιφερειακό επίπεδο αλλά και ως καλή πρακτική και σε επίπεδο δήμων και ιδανικά σε επίπεδο νησιών. 'Αλλωστε, τόσο οι πέντε δήμοι της απολιγνιτοποίησης, όσο και τα νησιά του Αιγαίου που θα απανθρακοποιηθούν θα πρέπει στα σχετικά εδαφικά σχέδια - πέρα από τα ειδικά χωροταξικά ΑΠΕ - να ενσωματώνουν και την κυκλική οικονομία. Όλη αυτή η μετάβαση τους θα υποστηριχθεί κυρίως από το Ταμείο δίκαιης μετάβασης της ΕΕ.

Το φιλόδοξο εθνικό μας σχέδιο για την ενέργεια και το κλίμα (ΕΣΕΚ) αναδεικνύει τη σημασία της κυκλικής οικονομίας και όλα τα χρηματοδοτικά μέσα υποστήριξής της. Η φιλόδοξη στρατηγική μας για το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας την ενισχύει ακόμη περισσότερο και προβλέπει σημαντικές χρηματοδοτήσεις σε επενδύσεις κυκλικής οικονομίας από το σχετικό Ταμείο. Το ίδιο και το νέο ΕΣΠΑ και τα δυο εθνικά προγράμματα που τρέχουν, το Τρίτσης και το Πράσινο Ταμείο.

Στο πλαίσιο αυτό είναι σημαντικό να προσθέσω τη σημασία του Κανονισμού Taxonomy της ΕΕ, που ταξινομεί τις πράσινες επενδύσεις, αυτές δηλαδή που είναι μόνο επιλέξιμες για πράσινες χρηματοδοτήσεις, ταξινόμηση που ακολουθούν και η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων καθώς και η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανάπτυξης και Ανασυγκρότησης»

Οι στόχοι που έχουν τεθεί

Σε ερώτημα μας για τους στόχους και δεσμεύσεις που έχουν τεθεί και ισχύουν σε ευρωπαϊκό επίπεδο με βάση και διεθνείς συμφωνίες και για την χώρα μας ο κ.Κρεμλής μας απαντά: «Η χώρα μας θα πρέπει να εφαρμόσει τις Οδηγίες διαχείρισης αποβλήτων όπως διαμορφώθηκαν στο πλαίσιο του πρώτου Σχεδίου Δράσης της ΕΕ για την κυκλική οικονομία και να εφαρμόσει και το δεύτερο Σχέδιο Δράσης. Θα πρέπει επίσης, να εφαρμόσει την Πράσινη Συμφωνία και το Νόμο για το κλίμα.

Όπως η ψηφιακή αλλά και η ενεργειακή μετάβαση προς μία κλιματικά ουδέτερη Ευρώπη, έτσι και η κυκλική μετάβαση θα χρειαστεί χρόνο, αφού προϋποθέτει, πέρα από την προοδευτική εφαρμογή των δεσμευτικών στόχων της, λχ. σε θέματα διαχείρισης αποβλήτων - αυξημένοι στόχοι ανακύκλωσης και περιορισμός υγειονομικής ταφής, προοδευτικά μέχρι το 2035 - και τη δημιουργία νέων προτύπων παραγωγής και κατανάλωσης αλλά και μια νέα «κουλτούρα κυκλικής οικονομίας», τόσο σε επίπεδο κεντρικής διοίκησης, αυτοδιοίκησης, επιχειρηματικότητας αλλά και κοινωνίας των πολιτών. Η «ολοκληρωμένη πολιτική προϊόντων» προϋποθέτει νέα προϊόντα «κυκλικής γενεάς» που παράγονται σε μεγάλο βαθμό από ανακυκλώσιμα υλικά, έχουν μεγαλύτερο κύκλο ζωής, είναι επισκευάσιμα και στο τέλος του κύκλου ζωής τους ανακυκλώνονται εύκολα, μετατρέπονται δηλαδή σε πρώτες ύλες ή δευτερογενή προϊόντα. Είναι εξάλλου προϊόντα που πρέπει να παράγονται με πλήρη ανάλυση του κύκλου ζωής τους, ώστε να έχουν το χαμηλότερο δυνατό ενεργειακό, κλιματικό και περιβαλλοντικό αποτύπωμα»

Το περιβάλλον δεν έχει σύνορα

Σε μια συζήτηση που είχαμε με νέους ανθρώπους μας έθεσαν ένα ενδιαφέρον ερώτημα που μεταφέραμε στον κ. Κρεμλή. Τι θα γινόταν εάν δεν εφαρμοζόντουσαν μέτρα για το περιβάλλον, στρατηγικές και στόχοι σας αυτές που είναι σε εξέλιξη;

«Χάρη στην προωθημένη περιβαλλοντική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης και το δεσμευτικό πλαίσιο κανόνων της, η ποιότητα του περιβάλλοντος στην ΕΕ έχει βελτιωθεί σημαντικά και κατ' επέκταση και το περιβάλλον στη χώρα μας. Το περιβάλλον, όμως, «δε γνωρίζει σύνορα» και άρα απαιτείται και παγκόσμια συνεργασία για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και της περιβαλλοντικής ρύπανσης. Ο στόχος της ΕΕ είναι ο μηδενισμός των εκπομπών μέχρι το 2050 και η «μηδενική ρύπανση» που αποτελούν στόχους της Πράσινης Συμφωνίας. Είναι προφανές ότι σε μία παγκοσμιοποιημένη οικονομία, εάν δεν υπήρχε το πολυεπίπεδο αυτό πλέγμα κανόνων δικαίου η κατάσταση της κλιματικής κρίσης και της περιβαλλοντικής υποβάθμισης θα ήταν ακόμη πιο προβληματική. Σημειωτέον ότι παρά το γεγονός ότι η κυκλική οικονομία αναγνωρίζεται ήδη -ακόμη και εκτός ΕΕ που την έχει πρώτη εισαγάγει- και σε επίπεδο ΟΗΕ και πρόσφατα ΗΠΑ, το ποσοστό κυκλικότητας παγκοσμίως είναι γύρω στο 8%, ενώ σε επίπεδο ΕΕ μόλις ξεπερνά το 11%. Υπάρχει, λοιπόν, ακόμη πολύς δρόμος για την εμπέδωσή της.

Πόσο σημαντικό όμως είναι στην κυκλική οικονομία το θέμα των συσκευασιών και της ανακύκλωσης; Τι έχουμε να περιμένουμε στην χώρα μας στον τομέα αυτό; «Οι στόχοι ανακύκλωσης για τις συσκευασίες είναι ιδιαίτερα υψηλοί και ξεπερνούν αρκετά τους

Στόχους ανακύκλωσης των αστικών/δημοτικών αποβλήτων που είναι 65% μέχρι το 2035, με ανώτατο όριο διάθεσης 10% σε υγειονομική ταφή - ΧΥΤΑ - μέχρι το 2035.

Η ΕΕ προβλέπει δεσμευτική χωριστή διαλογή στην πηγή των τεσσάρων ρευμάτων ανακύκλωσης - γυαλί, πλαστικό, αλουμίνιο, χαρτί, με δεσμευτική προσθήκη από το 2024 του πέμπτου ρεύματος που είναι τα βιοαπόβλητα. Δυστυχώς, η χώρα μας υστερεί από πλευράς επιδόσεων αφού η διάθεση σε ΧΥΤΑ είναι γύρω στο 80% και το ποσοστό ανακύκλωσης στο 19%. Η διαχρονική αυτή υστέρηση θα αντιμετωπιστεί με το νέο νομοσχέδιο για την ανακύκλωση που προβλέπει χωριστή διαλογή στην πηγή και πέντε χωριστά ρεύματα, καθώς και σύστημα εγγυοδοσίας για πλαστικό και αλουμίνιο, καθώς και μίας χρήσης γυαλί, εξασφαλίζοντας την επιστροφή των συσκευασιών σε συγκεκριμένα σημεία απ΄ όπου θα επιστρέφεται το ποσό που έχει καταβληθεί ως εγγυοδοσία κατά την αγορά.

Η μεταφορά, επίσης, στο εθνικό δίκαιο της Οδηγίας για τα μίας χρήσης πλαστικά θα έχει ευεργετικά αποτελέσματα, ιδίως σε ό,τι αφορά στην προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος».

Μεταφέρουμε στο κ.Κρεμλή ένα προβληματισμό όσων κυκλοφορούν στο κέντρο της Αθήνας, αλλά και των μεγάλων αστικών κέντρων της χώρα μας.

Οι νοοτροπίες που πρέπει να αλλάξουν και το αισιόδοξο μήνυμα

Πώς μπορούμε να αισιοδοξούμε στην Ελλάδα, όταν στο κέντρο της Αθήνας και όχι μόνον βλέπουμε εδώ και πολλά χρόνια τους μπλε κάδους να έχουν μετατραπεί σε μόνιμη βάση σε κάδους απορριμμάτων, τους κίτρινους κάδους που είναι για ανακύκλωση γυαλιού επίσης το ίδιο. Και τελευταία τους κόκκινους κάδους που είναι για ρούχα να έχουν καταστεί επίκεντρο διαφόρων που πηγαίνουν να συλλέξουν ρούχα είτε για τους ίδιους είτε για μεταπώληση; Όταν βλέπουμε ένα αριθμό ανθρώπων - που δεν είναι αμελητέος - να μην σέβεται τον συνάνθρωπο και να πετάει σκουπίδια στο δρόμο όταν δίπλα του υπάρχουν κάδοι;

«Πρόκειται για «διαχρονικές αμαρτίες» που θα αντιμετωπίσει ο νέος νόμος για την ανακύκλωση, η νέα στρατηγική για την πρόληψη παραγωγής αποβλήτων και ο νέος Οδικός Χάρτης για την κυκλική οικονομία. Παράλληλα είναι απαραίτητη η ενημέρωση και η περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση των πολιτών, αρχίζοντας από τα σχολεία, καθώς και η θέσπιση οικονομικών εργαλείων και κινήτρων, όπως το «πληρώνω όσο πετάω», με υποστήριξή τους και από συστήματα ψηφιακής οικονομίας.

Τελικά θα υπάρξει ένας καλύτερος κόσμος για ένα παιδί που γεννήθηκε το 2010; «Είναι η πρώτη φορά από ιδρύσεως της τότε ΕΟΚ το 1957, που το περιβάλλον και η αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης είναι τόσο ψηλά στην ατζέντα της ΕΕ και χάρη στις προσπάθειές της και στη διεθνή ατζέντα. Η Πράσινη Συμφωνία, ο Νόμος για το κλίμα της ΕΕ και ο φιλόδοξος νόμος για το κλίμα της Χώρας μας που τώρα εκπονείται, καθώς και οι φιλόδοξοι στόχοι της παγκόσμιας διάσκεψης για το κλίμα -COP26 - που θα γίνει στη Γλασκώβη από 31/10-12/11/2021 είναι πολύ ενθαρρυντικά βήματα που δικαιολογημένα μας γεμίζουν αισιοδοξία για το μέλλον του Πλανήτη, και υλοποιούν την αρχή της αειφορίας που είναι δέσμευση της παρούσας γενεάς προς τις μελλοντικές γενεές για ένα καλύτερο πλανήτη και ποιότητα ζωής»