Η προσπάθεια της ΕΕ να καταστεί πιο ανταγωνιστική και ανθεκτική θα έχει επιτυχία μόνον εάν αναγνωρίσουμε ότι οι οικονομικές, βιομηχανικές, εργασιακές και κοινωνικές συνιστώσες ενισχύουν η μία την άλλη. Καθώς αγωνιζόμαστε για την επίτευξη των στόχων της κλιματικής ουδετερότητας, της ψηφιοποίησης και της μακροπρόθεσμης βιωσιμότητας, πρέπει παράλληλα να μεριμνήσουμε ώστε τα συστήματα κοινωνικής προστασίας της ΕΕ να ανταποκρίνονται στις τελευταίες εξελίξεις. Το μοντέλο της κοινωνικής οικονομίας της αγοράς της Ευρώπης αποδείχτηκε ανθεκτικό στον χρόνο, αλλά με τις τεράστιες προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε, πρέπει να εξετάσουμε κατά πόσον τα κοινωνικά μας δίκτυα ασφαλείας είναι επαρκώς ισχυρά, όχι μόνο για το παρόν αλλά και για το μέλλον.

Η ευρωπαϊκή οικονομία έχει επιδείξει αξιοσημείωτη ανθεκτικότητα απέναντι στους πολλαπλούς κλυδωνισμούς των τελευταίων ετών, ωστόσο οι καταναλωτές και οι επιχειρήσεις δυσκολεύονται πλέον να αντιμετωπίσουν τις αυξανόμενες τιμές της ενέργειας και των τροφίμων, ενώ και ο πληθωρισμός παραμένει υψηλός. Παρότι την τελευταία δεκαετία τα επίπεδα της φτώχειας έχουν μειωθεί, δεν συμβαίνει το ίδιο και με τις ανισότητες. Η πανδημία του κορονοϊού επιδείνωσε τις υφιστάμενες ανισότητες, φανερώνοντας πιθανά κενά στην επάρκεια και την κάλυψη της κοινωνικής προστασίας.

Στην αρχική φάση της πανδημίας, καθοριστική ήταν η συμβολή του κράτους πρόνοιας στην άμεση εισαγωγή και επέκταση συστημάτων μειωμένου ωραρίου εργασίας και στην ψηφιοποίηση, η οποία επέτρεψε την τηλεργασία και την σχολική εκπαίδευση εξ αποστάσεως. Έτσι κερδήθηκε πολύτιμος χρόνος, ενόσω αναπτύσσονταν αποτελεσματικά εμβόλια, και δόθηκε η δυνατότητα στους βασικούς εργαζομένους να συνεχίσουν να στελεχώνουν τις απαραίτητες θέσεις εργασίας στους τομείς των μεταφορών, των υπηρεσιών και της φροντίδας.

Στην άτυπη σύνοδο των υπουργών Απασχόλησης και Κοινωνικών Υποθέσεων στη Στοκχόλμη στις 4 Μαΐου, συζητήσαμε τις προκλήσεις και τις ευκαιρίες που σχετίζονται με τις δημογραφικές εξελίξεις και τη γήρανση του πληθυσμού, καθώς και πώς μπορούν να αξιοποιηθούν οι ευκαιρίες ώστε να επιτευχθεί επαρκής και βιώσιμη κοινωνική προστασία. Κατά τη διάρκεια της συνόδου, εξετάσαμε την έκθεση της ομάδας υψηλού επιπέδου για το μέλλον της κοινωνικής προστασίας και του κράτους πρόνοιας στην ΕΕ, στην οποία περιγράφονται οι επιπτώσεις των βασικών μεγατάσεων στον σχεδιασμό και το πεδίο εφαρμογής των συστημάτων κοινωνικής προστασίας και στη χρηματοδότησή τους.

Σύμφωνα με την έκθεση, ένα σύγχρονο κράτος πρόνοιας θα πρέπει να παρέχει ισχυρά αποθέματα ασφαλείας έναντι των οικονομικών κλυδωνισμών και να επενδύει σε «ενδιάμεσα στάδια» που βοηθούν τους ανθρώπους σε κρίσιμες περιόδους μετάβασης καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους, όπως π.χ. στη μετάβαση από τον εργασιακό βίο στη συνταξιοδότηση. Η έκθεση καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η υψηλής ποιότητας εκπαίδευση και οι δεξιότητες, η οικονομικά προσιτή φροντίδα και η προσχολική ανάπτυξη, καθώς και οι συμπεριληπτικές πολιτικές κοινωνικής ασφάλισης και δημόσιας υγείας θα αποδειχθούν βασικές συνιστώσες για τη μελλοντική οικονομική και κοινωνική ανθεκτικότητα της Ευρώπης.

Πρέπει να εξασφαλίσουμε βιώσιμη χρηματοδότηση για ένα ανθεκτικό και ευπροσάρμοστο κράτος πρόνοιας. Θα χρειαστούν νέες πηγές χρηματοδότησης ενόψει των αυξανόμενων αναγκών. Κάθε ευρώ που δαπανάται αποτελεί επένδυση με μακροπρόθεσμη απόδοση.

Πρέπει να συνεχίσουμε να προστατεύουμε τα πλέον ευάλωτα μέλη της κοινωνίας μας. Να μην τα αφήσουμε να πέσουν σε έναν φαύλο κύκλο φτώχειας και αποκλεισμού που διαιωνίζεται από γενιά σε γενιά. Κι όταν κάποιος βρεθεί στον φαύλο αυτό κύκλο, να τον βοηθήσουμε να βγει από εκεί. Σύμφωνα με έρευνα, λιγότεροι από τους μισούς Ευρωπαίους πολίτες πιστεύουν ότι έχουν ίσες ευκαιρίες για να προοδεύσουν στη ζωή τους. Δεδομένου ότι πάνω από ένας στους πέντε ανθρώπους στην ΕΕ αντιμετωπίζουν κίνδυνο φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού, δεν υπάρχει χρόνος για χάσιμο.

Με τον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων και το σχέδιο δράσης για το 2021, η Ευρώπη ηγείται ήδη της προσπάθειας για την ενίσχυση της ποιότητας και της διαθεσιμότητας της κοινωνικής προστασίας, υλοποιώντας την υπόσχεσή της για την οικοδόμηση μιας Ένωσης ισότητας. Τα τελευταία δύο χρόνια, τα κράτη μέλη της ΕΕ έχουν συμφωνήσει νέες πολιτικές για τη μακροχρόνια φροντίδα· για συστήματα επαρκούς ελάχιστου εισοδήματος· για την καταπολέμηση του φαινομένου των αστέγων· για την «ευρωπαϊκή εγγύηση για τα παιδιά» και για αναθεωρημένους στόχους της «Βαρκελώνης» για την παιδική φροντίδα· και για ένα σχέδιο δράσης για την κοινωνική οικονομία.

Οι μεγατάσεις που επηρεάζουν την κοινωνική προστασία είναι γνωστές: οι δημογραφικές μεταβολές, όπως η γήρανση του πληθυσμού, η κλιματική αλλαγή και η πράσινη μετάβαση, ο μεταβαλλόμενος κόσμος της εργασίας και ο ψηφιακός μετασχηματισμός. Οι πολίτες επηρεάζονται απ’ αυτές τις μεγατάσεις με διαφορετικούς τρόπους και σε διαφορετικό βαθμό και, γι’ αυτόν τον λόγο, τα συστήματα κοινωνικής προστασίας πρέπει να είναι δυναμικά και ισχυρά.

Ένα καλά σχεδιασμένο κράτος πρόνοιας μπορεί να απορροφήσει ασύμμετρους οικονομικούς κραδασμούς, να παράσχει ασφάλεια έναντι νέων κοινωνικών κινδύνων και να διασφαλίσει ότι οι άνθρωποι λαμβάνουν κοινωνικές υπηρεσίες υψηλής ποιότητας σε όλα τα στάδια της ζωής τους. Δεν υπάρχουν μαγικές λύσεις. Υπάρχουν όμως πολλές ιδέες στο τραπέζι και η έκθεση της ομάδας υψηλού επιπέδου αποτελεί ενδιαφέρουσα πηγή προβληματισμού για τους προσεχείς μήνες και χρόνια.