Με έναν από τους σπουδαιότερους δραματικούς ρόλους του παγκόσμιου ρεπερτορίου, τη μυστηριώδη Έντα Γκάμπλερ του Ίψεν, αποφάσισε να αναμετρηθεί φέτος η Ιωάννα Παππά
στο θέατρο Άλμα, υπό τις σκηνοθετικές οδηγίες του Θέμη Μουμουλίδη.
Στο κορυφαίο αυτό ψυχογράφημα του διάσημου Νορβηγού συγγραφέα μια γοητευτική μοναχοκόρη στρατηγού βρίσκεται εγκλωβισμένη σ’ έναν συμβατικό γάμο που της προκαλεί ανία. Στην προσπάθειά της να ξεφύγει επιδίδεται σ’ ένα δαιμόνιο παιχνίδι συγκλονιστικής σκληρότητας, στήνοντας μια παγίδα στην οποία τελικά θα πιαστεί και η ίδια. «Είναι μια γυναίκα που ζει σε λάθος εποχή» μας λέει η ίδια μιλώντας στα ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ.
Πείτε μας λίγα λόγια για την ηρωϊδα αυτή, την Έντα Γκάμπλερ.
Είναι από τους χαρακτήρες που πλέον έχουν δημιουργήσει ένα μύθο γύρω από το όνομά τους και είναι σαν έχουν υπάρξει. Έχουν γίνει πάρα πολλές αναλύσεις και μελέτες για την ψυχολογία αυτών των χαρακτήρων. Η Έντα Γκάμπλερ είναι μια γυναίκα που ζει σε μια λάθος εποχή. Η καταγωγή της έχει ορίσει ένα πολύ αυστηρό πλαίσιο ζωής, καθώς είναι κόρη στρατηγού και αστή σε μια εποχή που όλη αυτή η κατάσταση έχει αρχίσει και ανατρέπεται κοινωνικά. Οι κοινωνικές ισορροπίες διαταράζονται και αυτό δημιουργεί μια αναταραχή και στους ανθρώπους που ανήκουν σε αυτήν την κοινωνική τάξη. Και έχει σχέση και η εποχή, γιατί κάθε συγγραφέας εμπνέεται από την εποχή του φυσικά. Είναι μια γυναίκα που έχει μεγαλώσει με πρότυπα πολύ ιδιαίτερα. Θαυμάζει τον πατέρα της, αλλά όσο τον λατρεύει, τόσο τον μισεί παράλληλα.
Πρόκειται για μια γυναίκα-αίνιγμα. Πως την ερμηνεύσατε εσείς; Τι σκάψατε μέσα σας για να συναντηθείτε μαζί της;
Ακριβώς έτσι είναι. Είναι ένα έργο, το οποίο μέχρι ένα βαθμό μπορείς να ερμηνεύσεις. Έχουμε κάνει πολλές συζητήσεις με τον σκηνοθέτη και τους υπόλοιπους συντελεστές της παράστασης. Λέει σε κάποιο σημείο η Έντα «τέτοιες ξαφνικές παρορμήσεις τις έχω, και όταν τις έχω δεν μπορώ να κάνω τίποτα. Ούτε εγώ η ίδια δεν μπορώ να κάνω κάτι. Δεν μπορώ να το εξηγήσω». Όταν λοιπόν η ίδια η ηρωϊδα δεν μπορεί να το εξηγήσει, πως θα μπορούσαμε εμείς; Εγώ ως άξονα στη δουλειά μου είχα να κατανοήσω τη συμπεριφορά της και τον ψυχικό κόσμο και την ιδεολογία της και τον ηθικό της κώδικα χωρίς απαραίτητα να προσπαθήσω να το εξηγήσω με λογική, αλλά με μια αίσθηση σε σχέση με την ανθρώπινη διάσταση των πραγμάτων. Δηλαδή ένας άνθρωπος μπορεί να είναι ιδιαίτερα περίπλοκος και τη στιγμή που νιώθει ότι είναι κάτι συγκεκριμένο μπορεί ό ίδιος να ανατρέψει αυτή τη βεβαιότητα για τον εαυτό του χωρίς να καταλαβαίνει ο ίδιος που βρίσκεται.
Τι σας γοητεύει ιδιαίτερα σ΄αυτήν τη γυναίκα;
Είναι ένα πλάσμα το οποίο διψάει για ζωή, βαθιά ερωτικό, αλλά όχι με την περιορισμένη έννοια μόνο της γυναικείας φύσης. Αλλά το πρόβλημά της είναι ότι δεν βρίσκει ανθρώπους με τους οποίους να μπορεί να επικοινωνήσει στο βαθμό που θέλει εκείνη. Εκτός από έναν, τον Λέβμποργκ, που είναι και η καταραμένη σχέση του έργου. Είναι δύο άνθρωποι, που αν και δεν έχουν ακριβώς ερωτική σχέση, έχουν ψυχικό δέσιμο. Φυσικά υπάρχει και ερωτισμός μεταξύ τους. Αλλά πρόκειται για δυο ανθρώπους που δεν πιστεύουν στα όρια. Ο ένας βέβαια τολμά να ζήσει τη ζωή του χωρίς περιορισμούς και φτάνει να γράψει ένα σπουδαίο βιβλίο, που θεωρείται αριστούργημα, αλλά δεν προλαβαίνει να εκδοθεί γιατί η Γκάμπλερ του το καταστρέφει. Ο Λέβμποργκ είναι ένα πολύ ταλαντούχο πλάσμα, αλλά η Γκάμπλερ πιστεύει πως το δικό της μεγαλύτερο ταλέντο είναι να πλήττει μέχρι θανάτου.
H Έντα Γκάμπλερ γιατί τελικά αυτοκτονεί;
Το δόγμα της είναι ότι η ζωή αξίζει αν εμπεριέχει αξιοπρέπεια και ομορφιά, όπως τα εννοεί αυτή. Αυτό σημαίνει πως μόνο έτσι θα είναι συνεπής απέναντι στον εαυτό της. Από τη στιγμή που κάποιος αρχίζει να τις επιβάλλει τον δικό του τρόπο, ο οποίος της στερεί την ελευθερία της και την αξιοπρέπειά της άρα και την ομορφιά της ζωής, αποφασίζει να πεθάνει. Έχει ζήσει έξι ανυπόφορους μήνες. Είναι μια πάρα πολύ έξυπνη γυναίκα με μετρημένο χιούμορ, αλλά δεν στοχεύσει να αυτοκτονήσει. Όλα όσα έχουν γίνει το τελευταίο 24ωρο την οδηγούν να πάρει ακαριαία την απόφαση αυτή. Βρίσκεται δηλαδή στο απόλυτο αδιέξοδο.
Τι θέλει να πει ο Ίψεν με αυτό το έργο του;
Σε αυτά τα έργα οι στόχοι δεν περιορίζονται σε ένα πράγμα. Και οι αναγνώσεις μας και οι παραστάσεις είναι καλό απλά να παρουσιάζουν την ιστορία και ο θεατής να βγάζει τα δικά του συμπεράσματα και να κάνει τους δικούς του συνειρμούς. Νομίζω πως ο Ίψεν μας παρουσιάζει ανθρώπους που υπάρχουν στο βαθμό που συμβαίνει και στη ζωή.
Ποια είναι, κατά τη γνώμη σας, η πιο δυνατή σκηνή της παράστασης;
Το έργο έχει πολλές δυνατές στιγμές. Για μένα μια πολύ ενδιαφέρουσα σκηνή είναι η σχέση της Έντας με την Τέα, με την οποία ήταν συμμαθήτρια και μεταξύ τους υπήρχε πάντα ένας βαθύς ανταγωνισμός. Η Τέα έχει σχετιστεί με τον Λέβμποργκ και γιαυτό αυτός έχει για λίγο μπει στον ίσιο δρόμο. Έτσι γράφει και το υπέροχο βιβλίο του. Και γιαυτό η Γκάμπλερ νιώθει απίστευτη ζήλεια. Γιατί ουσιαστικά το βιβλίο αυτό είναι το παιδί τους, το δημιούργημά τους. Και όταν καίει τα μοναδικά χειρόγραφά του, λέει πως τώρα καίω το παιδί σου. Για μένα αυτή είναι μια από τις πιο δυνατές σκηνές του έργου.
Πριν έξι μήνες γίνατε μητέρα. Αυτός ο ρόλος έρχεται λίγο σε αντίθεση με την δική σας τωρινή κατάσταση που έχετε χαρά λόγω της απόκτησης του παιδιού σας;
Επειδή όλα αυτά τα χρόνια στο θέατρο ασχολούμαι με το κλασσικό ρεπερτόριο, έχει ξανατύχει να κάνω τέτοιους χαρακτήρες οριακούς. Η στιγμή τώρα ναι είναι πολύ διαφορετική, αλλά ακριβώς επειδή ψυχικά τροφοδοτούμαι πολύ από την νέα μου πραγματικότητα που ζω, μπορώ να πω ότι αυτό με κάνει και πιο δημιουργική και πιο διαθέσιμη συναισθηματικά.
Έχετε καταφέρει να μοιράζετε σωστά το 24 ωρο σας στην οικογένεια και τη δουλειά σας;
Ναι ευτυχώς έχω μεγάλη βοήθεια. Δεν είναι πολύς ο χρόνος που λείπω από το σπίτι για τις πρόβες. Οπότε το κάθε πράγμα γίνεται στο χρόνο του.
Πως είναι ο νέος σας αυτός ρόλος της μαμάς;
Το ζω ως μια πάρα πολύ φυσιολογική κατάσταση. Σε πρακτικό επίπεδο έχουν αλλάξει κάποια πράγματα, αλλά για μένα το πιο περιοριστικό είναι πως δεν μπορεί να υπάρχει πια παρορμητισμός. Δηλαδή όλα πια ακολουθούν ένα πρόγραμμα. Μόνο αυτή η αλλαγή υπάρχει σε μένα. Σε ψυχολογικό επίπεδο, πέρα από τη μεγάλη χαρά και τον ενθουσιασμό που έχω, που δυναμώνει κάθε μέρα, έχω την αίσθηση ότι δεν έχει αλλάξει κάτι άλλο. Το παιδί είναι κάτι που έχει μπει φυσιολογικά σε μια συνέχεια της ζωής μου.
Είστε ηθοποιός από πολύ μικρή ηλικία. Θυμάστε το λόγο για τον οποίο γίνατε ηθοποιός;
Ήρθε φυσιολογικά. Ξεκίνησα ερασιτεχνικά από 14 ετών και μετά μπήκα στο Θέατρο Τέχνης και σπούδασα. Όταν τελείωσα το γυμνάσιο επέλεξα να συνεχίσω σε Πολυκλαδικό Λύκειο στο οποίο είχε προαιρετικά μαθήματα θεάτρου. Μου άρεσε πολύ, ξεκινήσαμε παραστάσεις, άρχισα να διαβάζω έργα, και είπα αυτό θέλω να κάνω γιατί σε αυτό νιώθω πολύ καλά. Και μπήκα στη Δραματική Σχολή του Θεάτρου Τέχνης.
Συνήθως υποδύεστε δραματικούς ρόλους. Η κωμωδία δεν σας χτύπησε ποτέ την πόρτα; Δεν θελήσατε ποτέ να κάνετε κάποιον κωμικό ρόλο;
Έχω κάνει και 2-3 κωμωδίες, αλλά το τι ρόλους παίζει ένας ηθοποιός έχει να κάνει και το τι του προτείνουν. Και εγώ οι περισσότερες προτάσεις που έχω είναι για δραματικούς ρόλους. Αυτό έχει συμβεί και στο θέατρο και στην τηλεόραση. Αλλά την κωμωδία δεν την αποφεύγω. Πάντα σε κάποιους δραματικούς ρόλους που κάνω υπάρχουν και κάποια κωμικά στοιχεία. Ακόμα και στην τραγωδία χωράει το χιούμορ. Στην τηλεόραση πάντα έχει να κάνει με το σενάριο. Μου άρεσε παλιά το "Είσαι το ταίρι μου", οι "Απαράδεκτοι" και μερικά ακόμα. Θα έπαιζα περισσότερο σε κωμωδίες καταστάσεων, παρά σε κωμωδίες που στηρίζονται στον τρόπο.
Μέσα από τους ρόλους σας έχετε ζήσει πολλές ζωές. Πως βγαίνετε κάθε βράδυ από τον ρόλο σας;
Υπάρχει ένας μηχανισμός που λειτουργεί αυτόματα από ένα σημείο και ύστερα. Μέσα στα χρόνια μαθαίνεις να εξασκείς και τα τεχνικά σου μέσα. Έτσι καταλαβαίνεις πότε πρέπει να συγκεντρωθείς πριν την παράσταση για να είσαι λειτουργικός μέσα στο ρόλο και πόσο χρόνο χρειάζεσαι για λίγη αποσυμπίεση μετά. Αυτά είναι σαν μηχανισμοί αυτοματισμού που έρχονται από μόνα τους.
Ποια είναι η μεγαλύτερη δυσκολία στη δουλειά σας;
Οι άνθρωποι. Οι συνεργασίες με τους ανθρώπους που κάθε φορά προσπαθείς να βρεις έναν κώδικα επικοινωνίας. Επειδή το θέατρο είναι μια ομαδική δουλειά, θέλει αρκετή ωριμότητα από όλους. Δεν θέλει εγωισμό. Όμως η νέα γενιά ηθοποιών και σκηνοθετών πορεύεται προς τα εκεί.
Φτάσατε ποτέ σε ακραίες καταστάσεις όπως υπερκόπωση, κατάθλιψη ή έπαρση λόγω της πολλής δημοσιότητας, που έχει το επάγγελμα σας;
Σε καταστάσεις έπαρσης δεν έφτασα ποτέ γιατί νιώθω πολύ σίγουρη με τον εαυτό μου, όσο χρειάζεται για να μπορώ να βρίσκομαι στη σκηνή. Γιατί δεν γίνεται να είσαι ηθοποιός και να μην έχεις κάποια εμπιστοσύνη στον εαυτό σου και μια σχετική αυτοπεποίθηση. Μέχρι τον βαθμό που με κάνει λειτουργική πάνω στη σκηνή. Κατάθλιψη δεν πέρασα ποτέ, αλλά έχω φτάσει σε αδιέξοδα κάποιες φορές σε σχέση με συνεργασίες, συμπεριφορές ή κάτι που μπορεί να με δυσκολεύει σε έναν χαρακτήρα σε παράσταση μέχρι να βρω τον τρόπο να το αντιμετωπίσω. Υπερκόπωση δεν έχω πάθει ποτέ ως τώρα.
Αν κάποιος σκηνοθέτης σας ζητούσε να κάνετε στη σκηνή κάτι πολύ τολμηρό ή ακραίο, θα το τολμούσατε;
Ναι φυσικά, δεν έχω κανένα πρόβλημα. Αρκεί να δικαιολογείται από το έργο ή την προσέγγιση του σκηνοθέτη. Θεωρώ ότι η σκηνή δεν είναι ο πραγματικός κόσμος και γιαυτό οι ηθοποιοί πρέπει να είναι διαθέσιμοι. Οι ηθοποιοί έχουμε και αυτήν την ιδιότητα, να πρέπει λίγο να ξεχνάμε τον εαυτό μας, τη μορφή μας και το ποιοι ήμαστε, ώστε να μπορούμε να ενσαρκώνουμε άλλους ανθρώπους. Και σωματικά και ψυχικά πρέπει να μπορούμε να εκτεθούμε. Αλλά μόνο όταν υπάρχει καλλιτεχνική ανάγκη.
ΤΟ ΕΡΓΟ
Η «Έντα Γκάμπλερ» είναι ένα από τα κορυφαία έργα του Henrik Ibsen. Προκειμένου να εξασφαλίσει υλική άνεση και μια έντονη κοινωνική ζωή, η Έντα –η υπερήφανη, απαιτητική και αναμφίβολα γοητευτική μοναχοκόρη του στρατηγού Γκάμπλερ- βρίσκεται εγκλωβισμένη σ’ έναν συμβατικό γάμο με τον σχολαστικό & απλοϊκό μικροαστό -πλην επίδοξο ακαδημαϊκό- Γέργκεν Τέσμαν. Ασφυκτιώντας μέσα σε μια καθημερινότητα που δεν της προκαλεί παρά αδιαφορία και περιφρόνηση, βουλιάζει στην ανία. Η Έντα φλέγεται να ζήσει, αλλά δεν τολμάει. Παγιδευμένη ανάμεσα στη δίψα της για ελευθερία και στην αυστηρή συμμόρφωση στις κοινωνικές συμβάσεις, αρνούμενη να υποταχθεί στη μοίρα της ως γυναίκας, αλλά και δέσμια της δημόσιας εικόνας της, η Έντα δεν μπορεί να αυτοπροσδιοριστεί παρά μόνο αρνητικά: καταστρέφοντας ό,τι δεν μπορεί να αποδεχθεί. Έτσι, όταν ο παλιός της φίλος Έιλερτ Λέβμποργκ -που αποτελεί για εκείνη την ενσάρκωση του ρομαντικού της ιδεώδους, του ελεύθερου και παθιασμένου για ζωή ήρωα- επανεμφανίζεται στο μοναχικό της δρόμο, η Έντα καταλαμβάνεται από την άγρια επιθυμία να δοκιμάσει για άλλη μια φορά τη δύναμή της πάνω του. Αφού δεν μπορεί να εξουσιάσει τη δική της ζωή, μπορεί τουλάχιστον να εξουσιάσει τη ζωή ενός άλλου, να την σημαδέψει για πάντα. Επιδίδεται έτσι σ’ ένα δαιμόνιο παιχνίδι χειραγώγησης και σε πράξεις συγκλονιστικής σκληρότητας, στήνοντας μια παγίδα στην οποία τελικά, αφού δει όλες τις προσδοκίες της να διαψεύδονται, θα πιαστεί και η ίδια.
