" του σπουδαίου Γερμανού σκηνοθέτη Φρανκ Κάστορφ θα παρουσιαστεί σε παγκόσμια πρεμιέρα στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου στις 21 και 22 Ιουλίου στα πλαίσια τουΦεστιβάλ Αθηνών- Επιδαύρουκαι ήδη όσα μαθαίνουμε για αυτήν είναι τουλάχιστον εντυπωσιακά.
Ο επί σειρά ετών διευθυντής της βερολινέζικης Φολκσμπίνε (Θέατρο του Λαού) - έρχεται για πρώτη φορά στην Επίδαυρο για να παρουσιάσει τη δική του εκδοχή της Μήδειας, με ένα λαμπερό καστ Ελλήνων ηθοποιών.
Συγκεκριμένα στην παράσταση πρωταγωνιστούν οι Μαρία Ναυπλιώτου, Ευδοκία Ρουμελιώτη, Στεφανία Γουλιώτη, Σοφία Κόκκαλη, Αγγελική Παπούλια, Νίκος Ψαρράς, Αινείας Τσαμάτης και Νικόλας Χανακούλας.
Ο Γερμανός σκηνοθέτης τολμάει για πρώτη φορά στην ιστορία του έργου της Μήδειας να το παρουσιάσει με πέντε πρωταγωνίστριες στον ίδιο ρόλο, αλλά και να "ξαναγράψει" το πασίγνωστο μύθου του Ευριπίδη προσθέτωντας στο κείμενο κομμάτια από τα έργα "Ρημαγμένη όχθη", "Μήδειας υλικό", Τοπίο με Aργοναύτες" του Χάινερ Μύλλερ και "Μια εποχή στην κόλαση" και "Εκλάμψεις" του Αρθρούρου Ρεμπώ.
Ο Νικόλας Χανακούλας, που στην παράσταση έχει τον ρόλο του αυταρχικού Κρέοντα είναι ηθοποιός, δραματουργός και απόφοιτος του τμήματος Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Πειραιά. Ως ηθοποιός, έχει συνεργαστεί με σημαντικούς Έλληνες σκηνοθέτες (Λευτέρη Βογιατζή, Μιχαήλ Μαρμαρινό, Γιάννη Χουβαρδά, Βασίλη Παπαβασιλείου, Νίκο Μαστοράκη κ.ά.) και οργανισμούς της Ελλάδας (Εθνικό Θέατρο, Φεστιβάλ Αθηνών & Επιδαύρου, ΣΤΕΓΗ Ιδρύματος Ωνάση, Μπιενάλε Αθήνας κ.ά.) και του εξωτερικού (Théâtre national de Strasbourg, Ibsen Festival, Frascati).
Σήμερα βγήκε για λίγο από τις πολύωρες πρόβες του θιάσου, ο οποίος βρίσκεται σύσσωμος από τη Δευτέρα στο μεγάλο αργολικό θέατρο της Επιδαύρου, για να μας δώσει ένα στίγμα της άκρως πρωτοποριακής παράστασης του διάσημου Γερμανού σκηνοθέτη.
Πως ο σκηνοθέτης διαπραγματεύεται τον μύθο της Μήδειας;
Ο Κάστορφ ξαναγράφει το έργο σύμφωνα με τη δική του προσωπική διαδρομή. Δηλαδή ο Ευριπίδης γράφει πρώτη φορά το μύθο, τον ξαναγράφει ο Σενέκας, τον ξαναγράφει ο Μύλλερ και ερχόμαστε στο σήμερα που τον ξαναγράφει ο Κάρστοφ, ο οποίος έχει κάνει τη δική του διαδρομή μέσα σε αυτό. Είναι η δική του παιδική ηλικία, περνάει στην ενήλικη ζωή, στη συνέχεια γίνεται ένας Ευρωπαίος σκηνοθέτης και έπειτα ένας διεθνής σκηνοθέτης. Υπάρχουν κείμενα μέσα στο έργο από τον ελληνικό εμφύλιο με γυναίκες σε εξορία. Και υπάρχουν και κάποιες κινηματογραφικές σκηνές.
Αυτό το κάνει για να φέρει το έργο στη σημερινή εποχή;
Πάντα όλοι ενδιαφέρονται να κάνουν επίκαιρο ένα έργο που δουλεύουν. Όμως δεν έχει να κάνει με αυτό. Απλά αυτός είναι ο τρόπος δουλειάς του συγκεκριμένου καλλιτέχνη. Τον ενδιαφέρουν πάρα πολύ οι χρονικές και χωρικές διαστρωματώσεις μιας ιστορίας. Όπως όλη η ανθρωπότητα έχει μια γραμμή, δεν είναι πουθενά αποκομμένη. Δεν τον ενδιαφέρει να δείξει μια φέτα ζωής που είναι το συγκεκριμένο συμβάν της Μήδειας. Τον ενδιαφέρει όλος ο κόσμος που έχει υπάρξει μέχρι να συμβεί αυτή η ιστορία.
Εσείς έχετε ξαναπαίξει στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου;
Είναι η πέμπτη φορά που θα παίξω στην Επίδαυρο. Αλλά κάθε φορά είναι διαφορετικά. Πάντα υπάρχει μια αγωνία, μια προσμονή. Είναι πάντα μια μοναδική συνάντηση και για αυτούς που είναι επί σκηνής και για αυτούς που είναι από κάτω. Έχει ένα μέγεθος η Επίδαυρος το οποίο όλους με έναν τρόπο τους υποχρεώνει να είναι λίγο πιο εσωτερικοί.
Πως σας διάλεξε ο κ. Κάστορφ; Πως νιώσατε όταν σας ανακοίνωσε ότι σας θέλει για τον ρόλο του Κρέοντα;
Όντως έγινε μια ακρόαση με ένα μικρό αριθμό ηθοποιών. Όταν μου ανακοίνωσαν από τη διεύθυνση του φεστιβάλ χάρηκα πάρα πολύ. Γιατί πάντα παρακολουθούσα τον συγκεκριμένο σκηνοθέτη πηγαίνοντας στην Γερμανία στο θέατρο του. Όμως μου ανακοινώθηκε ότι θα συμμετέχω σε μια παράσταση που όλοι θα τα κάνουν όλα. Δεν μου ανακοινώθηκε ότι θα παίξω τον Κρέοντα. Όταν ξεκινήσαμε τις πρόβες, κανείς δεν ήξερε τι θα κάνει. Εγώ δηλαδή εμπιστεύθηκα τον καλλιτέχνη και τον τρόπο του. Άλλο ένα σημαντικό στοιχείο του καλλιτέχνη αυτού είναι ότι τον ενδιαφέρει ο λόγος. Ο λόγος είναι αυτός που υπερβαίνει τα πάντα. Εμείς ως ηθοποιοί φέρουμε τον λόγο και οφείλουμε κάθε στιγμή να πείθουμε κάθε στιγμή με τον λόγο που εκφέρουμε. Είτε αυτός είναι ένας λόγος άντρα, γυναίκας, ηλικιωμένου ή παιδιού. Υπηρετούμε τον λόγο.
Και τι σας ζήτησε για να δημιουργήσετε έπειτα τον Κρέοντα; Πως φτιάξετε έναν άντρα με πατριαρχικό τρόπο σκέψης;
Όταν αρχίσαμε να δουλεύουμε τον Κρέοντα μπήκαμε λίγο πιο ήσυχα σε αυτόν τον χαρακτήρα. Αλλά στη διάρκεια των προβών μου ζητήθηκε από τον σκηνοθέτη να δείξω ότι αυτός είναι η απόλυτη εξουσία. Και είναι η εξουσία που φέρει και την αλαζονεία της εξουσίας. Και αυτό ενυπάρχει μέσα στο χαρακτήρα. Όμως πέρα από τον χαρακτήρα, ο τρόπος του Κάστορφ είναι ότι οι ρόλοι δεν είναι ποτέ κανονικοί. Δηλαδή κινούμαστε πέρα απόν καθημερινό λόγο. Κινούμαστε ανάμεσα σε κραυγές και ψιθύρους. Υπάρχουν και κάποιες κινηματογραφικές σκηνές που όμως δεν είναι σαν τηλεοπτικές.
Ποια ήταν η δυσκολία αυτής της διαδικασίας;
Η δυσκολία ψάχνοντας αυτόν τον ρόλο έχει να κάνει με τη θέση της γυναίκας. Γιατί ο αντίπαλος του Κρέοντα είναι μια γυναίκα. Ο Κρέοντας βρίσκεται απέναντι σε μια γυναίκα με πατριαρχικό τρόπο για να σώσει μια άλλη γυναίκα που είναι η κόρη του. Και αυτό του το επιτρέπει η θέση του. Το να βρω αυτήν την ισοπεδωτική συμπεριφορά απέναντι σε μια γυναίκα, ήταν δύσκολο.
Ήταν κάτι έξω από εσάς;
Δεν έχω καθόλου φανατισμό μέσα μου. Και σαν πατέρας προσπαθώ να είμαι συμπεριληπτικός και ειρηνικός. Οπότε αυτή η μορφή του αρσενικού ήταν δύσκολη. Αλλά αυτή είναι η δουλειά μας, πρέπει να μπούμε σε αυτά τα σκοτάδια. Γιατί έτσι γίνονται επί σκηνής ζωντανοί οι ρόλοι και οι σχέσεις. Δηλαδή η απόλυτη κυριαρχία του Κρέοντα, θα φέρει την απόλυτη απελπισία της Μήδειας. Και άρα αυτό θα είναι το απόλυτο βίωμα για τον θεατή.
Εσάς τι σας γοητεύει σε αυτό το έργο;
Αυτό που πραγματικά με ταράζει υπαρξιακά είναι η κατάσταση στην οποία φτάνει η Μήδεια. Δηλαδή είναι μια γυναίκα που δεν έχει πια ούτε ένα χιλιοστό γης για να πατήσει. Είναι άπατρις. Έχει φύγει με τον πιο ατιμωτικό τρόπο από την πατρίδα της και έχει πάει σε μια άλλη πατρίδα, που την διώχνουν και από εκεί. Και δεν έχει που να σταθεί. Αυτό σαν ανθρώπινη κατάσταση μου φαίνεται αδιανόητο. Και η δολοφονία των παιδιών δεν είναι ο στόχος της. Είναι απλά η απόρροια του αδιεξόδου της, το οποίο δεν ξέρει πώς να διαχειριστεί. Σε καμία περίπτωση όμως δεν δικαιολογώ την πράξη της.
Μαθαίνουμε πως για πρώτη φορά τη Μήδεια θα την υποδυθούν πέντε γυναίκες και όχι μία. Πως θα γίνει αυτό;
Στο έργο όλοι φέρουμε το κείμενο και όλοι τα κάνουμε όλα. Από την πορεία των προβών καταλαβαίνουμε ότι η ψυχή αυτής της γυναίκας έχει πάρα πολλές όψεις στο μυαλό του Φρανκ Κάστορφ . Εμείς θα δούμε πέντε από αυτές. Θα μπορούσαν να ήταν 25 ηθοποιοί για τη Μήδεια. Είναι σκοτεινές όψεις μιας γυναικείας ψυχής. Εδώ θα έχουμε πέντε τέτοιες όψεις.
Πρακτικά πως θα συμβεί αυτό στη σκηνή;
Η κάθε μια από τις πέντε παίζει σε διαφορετική σκηνή, εκτός από ένα σημείο του Μύλλερ που υπάρχει συνεκφώνηση.
Πιστεύετε πως ένας ξένος σκηνοθέτης μπορεί να ανεβάσει Αρχαίο Δράμα το ίδιο πετυχημένα με έναν Έλληνα που το γνωρίζει από τα σχολικά του χρόνια;
Ένας ξένος έχει διαφορετική αντίληψη από έναν Έλληνα σκηνοθέτη για το Αρχαίο Δράμα αλλά αυτό είναι το χρήσιμο. Ο Κάστορφ έχει σκηνοθετήσει πάνω από 100 παραστάσεις θεάτρου και όπερας. Έχει σκηνοθετήσει και Αρχαίο Δράμα σε κλειστό χώρο. Είναι η πρώτη του φορά σε ανοιχτό χώρο. Αυτό που συμβαίνει με τους ξένους και είναι πολύ χρήσιμο, είναι το εξής. Επειδή ακριβώς δεν έχουν τη δική μας καταγωγή και τη δική μας σχέση με το Αρχαίο Δράμα και την αρχαία γραμματεία, έρχονται πολύ πιο απενεχοποιημένοι απέναντι σε αυτά τα κείμενα. Δεν φέρουν το βάρος και τον φόβο της προδοσίας που μπορεί να έχει ένας Έλληνας σκηνοθέτης απέναντι σε ένα κείμενο κυτταρικό, μήτρας. Εμάς αυτά τα κείμενα μας περιέχουν. Το θέατρο είναι ένας ζωντανός οργανισμός το οποίο προοδεύει, αλλάζει, περιέχει την εποχή του. Το Αρχαίο Δράμα συνεχίζει να απασχολεί τον κόσμο.
Ο σκηνοθέτης έχει ενσωματώσει στην παράσταση και έργα του Χάινερ Μύλλερ και ποίηση του Αρθούρου Ρεμπώ. Πως δένουν όλα αυτά με την ιστορία της Μήδειας;
Είναι μια αλληλουχία σκηνών στην οποία έχουν ενοποιηθεί τα έργα αυτά. Δεν είναι ξεχωριστά. Έχουν γίνει όλα ένα σώμα κειμένου. Είναι μια ροή λόγου χειμαρρώδης. Ο θεατής δεν θα καταλαβαίνει που εμβολίζονται αυτά τα έργα.
Για εσάς προσωπικά τι συμβολίζει η παράσταση αυτή;
Είναι μια θεαματική αποκάλυψη του απελπισμένου κόσμου στον οποίο ζούμε όλοι άνδρες και γυναίκες. Είναι ένα τοτέμ απελπισίας.
Η παράσταση με τα λόγια του Φρανκ Κάστορφ
Στις 10 Μαΐου ο Γερμανός σκηνοθέτης βρέθηκε στην Αθήνα για τις πρόβες της παράστασης και παραχώρησε μεγάλη συνέντευξη Τύπου στη οποία, ανάμεσα στα άλλα, είπε:
«Είναι μεγάλη τιμή να παρουσιάσω μια παράσταση στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου μπροστά σε χιλιάδες ανθρώπους».
Ξεδιπλώνοντας τη σκέψη του για το έργο αναρωτήθηκε:
«Τι κάνεις στ’ αλήθεια αφού έχεις διαβάσει τη Μήδεια; Το έργο του Ευριπίδη είναι μνημειώδες κι έχει ταξιδέψει στο χρόνο. Είναι σαν το έδαφος που καλλιεργείται ξανά και ξανά». Και ολοκλήρωσε την αναφορά του στον αρχαίο τραγωδό λέγοντας χαρακτηριστικά: «Ο Ευριπίδης είναι τόσο σημαντικός σαν μια σφαίρα που πλέει σε μια θάλασσα από υδράργυρο. Όσο και να προσπαθείς να τη βυθίσεις, θα έρχεται πάντοτε στην επιφάνεια».
«Έφτασε η ώρα της αξιοπρέπειας για το γυναικείο φύλο»
«Έφτασε η ώρα της αξιοπρέπειας για το γυναικείο φύλο! Πιείτε, κάντε πολέμους, σκοτώστε τις γυναίκες σας! Σας περιφρονώ άντρες!».
Ο Φρανκ Κάστορφ θα παρουσιάσει τη δική του Μήδεια βασισμένη στο έργο του Ευριπίδη, μια τραγωδία πρωτοποριακή για την εποχή της, όπως λέει ο ίδιος: «Πριν από 2.500 χρόνια ο Ευριπίδης παρουσιάζει μπροστά σε 15.000 θεατές ένα τόσο φεμινιστικό θέμα. Είναι σπουδαίο που μας κάνει να σκεφτούμε, να στοχαστούμε τι σημαίνει γυναίκα. Μια γυναίκα μόνη και διωγμένη. Μια γυναίκα μέσα σε αυτό το αρχιτεκτονικό κατασκεύασμα τόσων χρόνων. Όταν επισκέφθηκα την Επίδαυρο, χειμώνα, χωρίς κόσμο, ένιωσα κι εγώ αυτή τη μοναξιά».
«Ο Σενέκας χαρακτήρισε τη Μήδεια θεά της εκδίκησης. Εγώ την βλέπω σαν μια γυναίκα πάνω στο άρμα του πατέρα της Ήλιου που φεύγει κι αφήνει πίσω της έναν κόσμο να φλέγεται», τονίζει ο Κάστορφ.
«Στον κόσμο που χτίζει ο Ευριπίδης, η Μήδεια είναι μια γυναίκα που αν τα βάλεις μαζί της θα σε καταστρέψει. Είναι λοιπόν μια αρχή, η εικόνα μιας μητριαρχίας».
«Είμαι ο άγγελος της απελπισίας. Με τα χέρια μου μοιράζω τη μέθη, την αναισθησία, τη λήθη, την ηδονή, το μαρτύριο των σωμάτων».
Μετάφραση Στρατής Πασχάλης (Μήδεια του Ευριπίδη*), Ελένη Βαροπούλου (Ρημαγμένη όχθη, Μήδειας υλικό, Τοπίο με Aργοναύτες του Χάινερ Μύλλερ**) Σκηνοθεσία Frank Castorf Σκηνικό Aleksandar Denic Κοστούμια Adriana Braga-Peretzki Μουσική William Minke Φωτισμοί Lothar Baumgarte
