Η τηλοψία μας εν μέσω κορωνο- καραντίνας βρίθει (και δικαιολογημένα έως ένα σημείο) από ενημερωτικά προγράμματα σχετικά με την πανδημία. Κι εμείς ως ς τηλεθεατές "ελεύθερης επιλογής, τι πρέπει να κάνουμε τελικά;.
Να τα παρακολουθούμε όλα, προσπαθώντας λεπτό προς λεπτό να επαναξιολογήσουμε την κατάσταση, αναζητώντας μια χαραμάδα (ή ένα... κούφωμα) ελπίδας, στην προσπάθεια να ξορκίσουμε τον φόβο μας;. Σαν κάτι υπερτασικούς που "παίρνουν" κάθε τέταρτο, ας πούμε, την πίεσή τους έχοντας την ψευδαίσθηση πως έτσι κρατούν στα χέρια τους τον έλεγχο για την πορεία της υγείας τους;. Ή μήπως να βοηθάμε τον εαυτό μας να "ξεκολλήσει" από το πρόβλημα, ψυχαγωγώντας τον με... αλλότρια;. Διότι, όπως τελικά απεδείχθη αναποτελεσματικά καταστροφικό να βασιστούμε στην "ανοσία της αγέλης¨προκειμένου να ξεπεράσουμε γρηγορότερα τον νέο ιό, ίσως και να είναι αναλόγως επικίνδυνη η "μη πρόληψη" έναντι του ελλοχεύοντος "φόβου της αγέλης" (αδόκιμος ο όρος).
Άκρως διαφωτιστικό και χρήσιμο εν προκειμένω, είναι το κείμενο του διακεκριμένου ψυχολόγου Νίκου Βακόνδιου, που ακολουθεί:
Η μεταδοτικότητα του φόβου είναι ένα εξελικτικά παλαιό φαινόμενο το οποίο οι ερευνητές παρατηρούν σε πολλά είδη του ζωικού βασιλείου. Εξυπηρετεί μία πολύτιμη λειτουργία επιβίωσης. Πρόκειται δηλαδή για μία εγγενή, “προγραμματισμένη” στο μυαλό μας από τη φύση συμπεριφορά, τις οποίες ονομάζουμε ένστικτα. Πρόκειται για “δώρα” της που μας προστατεύουν από τα πανάρχαια χρόνια.

Φανταστείτε ένα κοπάδι αντιλόπες το οποίο βρίσκεται σε ώρα βοσκής στην ηλιόλουστη αφρικανική σαβάνα. Ξαφνικά, μία αντιλόπη, αντιλαμβάνεται την παρουσία ενός λιονταριού κοντά. Στιγμιαία, “παγώνει” από φόβο. Μετά, ενεργοποιεί γρήγορα ένα κάλεσμα “ξυπνητήρι” και τρέχει μακριά από τον κυνηγό. Στο ανοιγόκλεισμα ενός ματιού, οι άλλες αντιλόπες ακολουθούν.

Οι εγκέφαλοι μας είναι κατά τέτοιον τρόπο ώστε να ανταποκρίνονται σε απειλές του περιβάλλοντος. Όψη, οσμή ή ήχος, στέλνουν το σήμα που ειδοποιεί για την παρουσία του λιονταριού. Αυτή η παρουσία ενεργοποιεί την αντίδραση επιβίωσης, πρώτα την ακινησία-”πάγωμα”, μετά την απόδραση.

Το τρέξιμο όμως από τις άλλες αντιλόπες για τη ζωή τους, δεν ξεκίνησε από κάποια επίθεση του λιονταριού, αλλά από την συμπεριφορά του τρομοκρατημένου μέλους της ομάδας τους. Η ομάδα ως σύνολο, αντιλήφθηκε τον φόβο του ατομικού μέλους της και έδρασε παρόμοια.

Όπως και άλλα είδη, οι άνθρωποι είναι επίσης ευαίσθητοι στον φόβο ή στον πανικό που εκφράζονται από άλλους. Οι άνθρωποι είμαστε εξαιρετικά ικανοί και συντονισμένοι στο να ανιχνεύουμε τις αντιδράσεις επιβίωσης άλλων ανθρώπων.
Πειραματικές έρευνες δείχνουν ότι όταν βλέπουμε έναν άλλο άνθρωπο να εκφράζει φόβο, τα “φώτα “συγκεκριμένων περιοχών του εγκεφάλου μας ανάβουν“ (anterior cirgulate cortex ACC)

Δείχνει λογικό γιατί μία τέτοια άμυνα, αυτόματης ασυνείδητης μετάδοσης του φόβου, εξελίχθηκε στα κοινωνικά είδη. Είναι ικανή να αποτρέψει την απώλεια μιας ολόκληρης ομάδας, χάρη στο δέσιμο με το κάθε μέλος της.

Πράγματι, έτσι εξηγούνται μαζικές κρίσεις πανικού σε συγκεντρώσεις που μπορεί να έχουν συμβεί σε συγκεντρώσεις κοντσέρτα, όταν ο φόβος που ένιωσε ένας άνθρωπος οδήγησε σε πανικό του πλήθους από κάποιο ερέθισμα, που παρεξήγησε ή πραγματικό.

Μπορεί όμως οι αντιλόπες να σταματούν να τρέχουν στη σαβάνα όταν βρίσκονται πια, σε ασφαλή απόσταση από το λιοντάρι, όμως οι ειδήσεις που μπορεί να παρακολουθούμε οι άνθρωποι, μπορούν να μας κρατούν σε διαρκώς ενεργοποιημένο υψηλό φόβο.
Ο λίγος φόβος είναι χρήσιμος διότι μας κάνει να προφυλασσόμαστε, ο υπερβολικός όμως μας οδηγεί σε υψηλά και ψυχοφθόρα επίπεδα άγχους. Αυτά επιβαρύνουν και ενεργοποιούν τις προσωπικές ανησυχίες και δυσκολίες του καθενός, με αποτέλεσμα ο φόβος να μην είναι μόνο, η απειλή της υγείας, αλλά ανησυχίες επιβίωσης, προσωπικές συγκρούσεις και φόβοι. Όλες οι προσωπικές και συναισθηματικές ανησυχίες μπορούν να έρχονται πια σε αρνητικά συναισθήματα και σκέψεις, στο άκουσμα αρνητικών ειδήσεων για κάποια απειλή της υγείας μας.

Ανάλογα, έρευνες έδειξαν, ότι όσο πιο πολύ διαβάζουμε για κάτι ανησυχητικό, τόσο πιο πολύ αυξάνει η αίσθηση ότι κινδυνεύουμε.

Το σημαντικότερο επίσης, ότι όταν νιώθουμε φόβο, κρίνουμε τον κίνδυνο περισσότερο συναισθηματικά παρά κοιτώντας τα δεδομένα, τις στατιστικές και τις αποδείξεις. Ακόμη, ότι ο φόβος αυξάνει όταν οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν μία νέα και άγνωστη απειλή, καθώς και όταν νιώθουν μικρή αίσθηση ελέγχου απέναντι σε αυτή την απειλή. Καθώς και όταν εκτίθενται σε ιστορίες δυσάρεστες που έχουν να κάνουν με ασθένεια και απειλή της φυσικής ύπαρξής τους.

Είναι σημαντικό λοιπόν, προκειμένου να ισορροπήσουμε τον φόβο, που εμποδίζει την ψύχραιμη προφύλαξη μας, να εστιάζουμε την σκέψη μας σε θετικές εικόνες, και ήχους, χαρούμενη μουσική. Να ενημερωνόμαστε, αλλά όχι εκεί που νιώθουμε φόβο. Η αίσθηση ελέγχου απέναντι ανακτάται όταν εστιάζουμε σε σκέψεις θετικές και εικόνες, όπως στο να νιώθουμε ότι χτίζουμε τείχη προστασίας απέναντι σε κύματα της θάλασσας και περιμένουμε με υπομονή η θάλασσα να ηρεμήσει. Τα τείχη μας πολλές φορές είναι αόρατα, αλλά κατάλληλα για την ανάλογη περίσταση.

Πηγές: American Psychological Association
Kirsten Weir 16/3/2020 “Seven crucial research findings that can help people deal with COVID-19”

Jacek Debiec 16/3/2020 “Ferar can spread from person to person faster than the coronavirus – but there are always ways to slow it down”
Assistant proffessor / Department of Psychiatry
Research professor / Molecular and Behavioral Neuroscience institute, University of Michigan