Οι πολύμορφες κρίσεις που αντιμετωπίζει η Νιγηρία κατά κάποιον τρόπο συνδέονται μεταξύ τους. Η κλιματική αλλαγή ώθησε τους μουσουλμάνους νομάδες Φουλανί νοτιότερα, όπου συγκρούονται με εγκατεστημένους αγρότες άλλων θρησκειών και εθνικών ομάδων. Αυτές οι συγκρούσεις έχουν ως αποτέλεσμα την απώλεια χιλιάδων ζωών από το 2018. Μερικοί βοσκοί άρχισαν τις απαγωγές. Οι Ιγκμπο και οι Γιορούμπα αποσχιστές δικαιολογούν το γεγονός ότι πήραν τα όπλα τονίζοντας τον κίνδυνο που συνιστούν οι Φουλανί. Ενας συνδυασμός παραμέλησης και σποραδικής ωμότητας από την κυβέρνηση έχει κάνει τα πράγματα χειρότερα. Η «Μπόκο Χαράμ» ριζοσπαστικοποιήθηκε περισσότερο αφότου ο πρώτος της ηγέτης, Μουχαμάντ Γιουσούφ, σκοτώθηκε, ενώ ήταν κρατούμενος από την Αστυνομία. Η σύλληψη του Κανού το 2015 τόνωσε το προφίλ του. Μετά από μια επιδρομή στο σπίτι του, το 2017, οι «Ιθαγενείς Λαοί της Μπιάφρας» (ΙΡΟΒ) έγιναν ακόμα βιαιότεροι. Με κάθε πράξη εκδίκησης, «το κουτί της Πανδώρας ανοίγει όλο και πιο πολύ», λέει ο Μάθιου Πέιτζ του «Τσάθαμ Χάουζ», μιας ομάδας προβληματισμού στο Λονδίνο.

Οι δυσκολίες της οικονομίας κάνουν μεγαλύτερο τον πειρασμό να πάρει κάποιος τα όπλα. Το 2019, περίπου 80 εκατομμύρια Νιγηριανοί ζούσαν με λιγότερο από 2 δολάρια την ημέρα. Περισσότεροι από τους μισούς είναι άνεργοι ή υποαπασχολούμενοι. Ο πληθωρισμός στα τρόφιμα είναι στο 21%. Λανθασμένες πολιτικές, όπως η απαγόρευση εισαγωγής αγαθών το 2019, με την ελπίδα ότι θα τονωθεί η τοπική παραγωγή, έχουν αυξήσει το πρόβλημα. Η κυβέρνηση ελάχιστα προσπαθεί να απογαλακτιστεί από το πετρέλαιο ή να προετοιμαστεί για ένα μέλλον στο οποίο καθαρότερες μορφές ενέργειας τελικά θα το αντικαταστήσουν.

Η βία, με τη σειρά της, βαθαίνει την οικονομική κρίση. Ο Μαλάμ Ντοντά πουλά σακούλες με δημητριακά σε μια γωνιά της αγοράς στη Ζαμφάρα. Αυτές τις μέρες ανησυχεί επειδή οι αγρότες δεν έχουν να πουλήσουν κάτι. «Μερικούς τους έδιωξαν από τα χωριά τους και σε άλλους αρνήθηκαν την πρόσβαση στα χωράφια τους», εξηγεί. Τώρα, η κυβέρνηση έκλεισε τις αγορές και στη Ζαμφάρα.

Με τόσες δυνάμεις να επιθυμούν τη διάλυση της Νιγηρίας, μερικοί ίσως αναρωτηθούν πώς διατηρεί την ενότητά της. Ενας λόγος είναι ότι οι περισσότεροι Νιγηριανοί έχουν ένα ισχυρό συναίσθημα εθνικισμού. «Είμαστε δυνατότεροι μαζί», λέει ο Τσουκουεμέκα, από τα νοτιοανατολικά, αν και προσθέτει ότι «ο Μπουχάρι μαχαίρωσε ό,τι μας ενώνει». Με κάποιον τρόπο η ανοχή αυξήθηκε, όπως δείχνουν οι δημοσκοπήσεις. (…)

Η διαφθορά που τροφοδοτείται από το πετρέλαιο μπορεί να προωθήσει τη διαίρεση, αφού οι διαφορετικές ομάδες μάχονται για ένα κομμάτι του πλούτου αυτού. Αλλά δίνει κι έναν λόγο στις ελίτ όλων των ομάδων να διατηρηθεί το σύστημα. Υπάρχει «υπερβολική διαφθορά μεταξύ των ελίτ που διατηρούν τη Νιγηρία ως μια ενότητα» ώστε αυτή να καταρρεύσει, λέει ο Ννάμντι Ομπάζι του ICG. Οι μη πετρελαιοπαραγωγές πολιτείες δεν μπορούν εύκολα να αποσχιστούν, γιατί θα χάσουν το μερίδιο από την πίτα του πετρελαίου. Στις πολιτείες που παράγουν πετρέλαιο δεν θα τους επιτραπεί να αποσχιστούν για τον ίδιο λόγο.

Η σημαντικότερη σε μέγεθος απειλή για την ασφάλεια της Νιγηρίας είναι στα νοτιοανατολικά, στην πιο ευημερούσα περιοχή της Νιγηρίας (εκτός από την πρωτεύουσα), όπου οι αποσχιστές θέλουν την αναβίωση της Μπιάφρας, ενός κράτους κατοικούμενου κυρίως από τη φυλή των Ιγκμπο (περίπου το ένα έκτο του πληθυσμού της Νιγηρίας). Πολλοί Ιγκμπο νιώθουν παραμελημένοι από την κεντρική κυβέρνηση - όπως νιώθουν και οι περισσότεροι Νιγηριανοί. Η κύρια αποσχιστική ομάδα, οι «Ιθαγενείς Λαοί της Μπιάφρας» (IPOB), ζητούν μια Μπιάφρα που θα συμπεριλαμβάνει όλες τις κύριες πετρελαιοπαραγωγές πολιτείες της Νιγηρίας, ακόμα κι εκείνες στις οποίες οι Ιγκμπο είναι μειονότητα!

Η υπόλοιπη Νιγηρία δεν πρόκειται να αφήσει καμιά ομάδα να αποσχιστεί παίρνοντας όλο το πετρέλαιο, όπως μισό αιώνα πριν. Ωστόσο, το αίμα χύνεται εξαιτίας της επιδίωξης αυτής της φαντασίωσης. Ο ηγέτης του IPOB, Νναμντί Κανού, έγινε λαοφιλής με εμπρηστικές ραδιοφωνικές εκπομπές, στις οποίες αποκηρύσσει «όλους εκείνους που χαίρονται με το να χύνεται το αίμα των κατοίκων της Μπιάφρας». Τον Δεκέμβριο ίδρυσε μια ένοπλη πτέρυγα. Μετά έγιναν επιθέσεις στα νοτιοανατολικά σε αστυνομικούς σταθμούς, γραφεία εκλογικών επιτροπών και σε μια φυλακή, από την οποία απέδρασαν 1.800 κρατούμενοι. Ο Κανού ισχυρίζεται ότι οι «κοκκινοσκούφηδες» πολεμιστές του δεν επιτίθενται στο κράτος, αλλά υπερασπίζονται τους Ιγκμπο ενάντια στους νομάδες Φουλανί - ένας ισχυρισμός που είναι συζητήσιμος.

Οι μονάδες ασφαλείας επέδραμαν στην οικία του Κανού το 2017 και γέμισαν τους τοίχους της με σφαίρες (ο Στρατός αρνείται ότι έπραξε κάτι τέτοιο). Τον Ιούνιο, η κυβέρνηση τον συνέλαβε στο εξωτερικό και τον έφερε στην Αμπούτζα. Αυτό ήταν ένα χτύπημα στο ΙΡΟΒ -λίγοι έχουν το χάρισμά του ή την ικανότητά του να συγκεντρώνει χρήματα-, ωστόσο οι οπαδοί του παραμένουν ανυποχώρητοι. Εχουν απειλήσει ότι θα «τακτοποιήσουν» εκείνους που θεωρούν υπεύθυνους για τη σύλληψή του, έναν ομοσπονδιακό υπουργό και έναν κυβερνήτη πολιτείας. Εάν θεωρήσουν την εκδίκαση της υπόθεσής του άδικη, οι Ιγκμπο θα εξαγριωθούν ακόμα περισσότερο.

Μετά τη σύλληψη του Κανού, το ΙΡΟΒ είπε στους οπαδούς του να παραμείνουν σπίτια τους και να διαμαρτύρονται κάθε Δευτέρα. Αργότερα, τους είπε να διαμαρτυρηθούν όταν ο Κανού θα εμφανιζόταν στο δικαστήριο. Ακόμα κι έτσι, οι δρόμοι στην περιοχή ήταν τρομακτικά ήσυχοι κάθε Δευτέρα. Κάποιοι από αυτούς που τόλμησαν να βγουν έξω φονεύθηκαν. Μια έρευνα της SBM Intelligence έδειξε ότι μόνο το 25% του κόσμου στα νοτιοανατολικά αντιτίθεται στη διαμαρτυρία από το σπίτι.

Οι υποστηρικτές του ΙΡΟΒ είναι εύκολο να βρεθούν στα νοτιοανατολικά. Θέλουν να «μας εξαλείψουν όλους», αλλά «δεν είμαστε κουνούπια», φωνάζει ο Κέλβιν, ηλικίας 36 ετών, κάνοντας μια θυμωμένη χειρονομία προς τους παρακείμενους στρατιώτες. «Αν δεν θέλει η Νιγηρία να φύγει, εάν θέλουν βία, θα καταφύγουμε στη βία». Η για λόγους ασφαλείας άγρια καταστολή οδηγεί τους νέους να ενωθούν με τους αντάρτες. Τον Μάιο, ο Ουσμάν Μπαμπά, γενικός επιθεωρητής της Αστυνομίας, είπε στους αξιωματούχους που κυνηγούν το ΙΡΟΒ ότι, «εάν κάποιος σάς κατηγορήσει για παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η αναφορά θα έρθει στο γραφείο μου και ξέρετε τι πρόκειται να την κάνω. Γι’ αυτό... σκοτώστε τους όλους».

*Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Παραπολιτικά στις 12 Φεβρουαρίου 2022