Το 1962 ένας νεαρός µαύρος µυθιστοριογράφος, ο Γουίλιαµ Μέλβιν Κέλι, γράφει ένα άρθρο για τους «New York Times» µε τίτλο «If you ’re woke, you dig it» «(Οταν αφυπνισθείς, αρχίζεις να το ψάχνεις»). Εδώ εντοπίζεται η πρώτη χρήση της λέξης «woke» µε την πολιτικά συνειδητή έννοια. Το άρθρο αυτό περιέγραφε την οικειοποίηση της αφροαµερικανικής λαϊκής αγγλικής γλώσσας από τους λευκούς µπίτνικς.

Το «woke» προκύπτει από τον αόριστο του ρήµατος «wake», που σηµαίνει «ξυπνώ, είµαι αφυπνισµένος/η». Με τη σύγχρονη έννοια, η σηµασία της λέξης έχει αλλάξει πολύ και το 2017 η νέα σηµασία της λέξης «woke» προστέθηκε επίσηµα στο έγκυρο αµερικανικό λεξικό Merriam-Webster ως «κυρίως αµερικανική αργκό». Το λεξικό ορίζει τη λέξη ως εξής: «Υπαρξη επίγνωσης και ενεργού προσοχής σε σηµαντικά γεγονότα και ζητήµατα (ιδίως σε ζητήµατα φυλετικής και κοινωνικής δικαιοσύνης)».

Οι µαύροι Αµερικανοί στον συνεχή αγώνα τους κατά του ρατσισµού και της κοινωνικής αδικίας έχουν χρησιµοποιήσει τον όρο «woke» σε καίριες στιγµές της Ιστορίας: «Χρειάζεται να µείνουµε οργισµένοι και να παραµείνουµε αφυπνισµένοι (woke)». Στην κυριολεξία, το να είσαι «woke» αναφέρεται στο να είσαι ξύπνιος και όχι κοιµισµένος, αλλά σε µια «µετατόπιση» του νοήµατος σηµαίνει «η πράξη τού να είσαι πολύ επιτηδευµένος για το πόσο νοιάζεσαι για ένα κοινωνικό ζήτηµα».

Εφόσον το κίνηµα «woke» έχει γίνει διεθνές, είναι απαραίτητο, για να το κατανοήσουµε, να το τοποθετήσουµε µέσα στο αµερικανικό πλαίσιο, όπου γεννήθηκε. Η λέξη «woke» αναφέρεται στην πολιτική ιδεολογία των γκλοµπαλιστών (παγκοσµιοποιητών), που τροφοδοτήθηκε από τα µέσα κοινωνικής δικτύωσης, η οποία έχει περάσει από τη «µαύρη κουλτούρα» µέχρι την κατεστηµένη ειδησεογραφία χάρη στα κοινωνικά κινήµατα, όπως τα «#Blacklives matter» και «#MeToo», και την παγκόσµια συζήτηση για τα θέµατα της διαφορετικότητας, της ισότητας και της ενσωµάτωσης!

Το «woke» στις µέρες µας αναφέρεται στο να είναι κάποιος καλά ενηµερωµένος σε πολιτικό ή πολιτιστικό επίπεδο, ιδίως όσον αφορά θέµατα που αφορούν περιθωριοποιηµένες κοινότητες, και περιγράφει κάποιον που έχει «αφυπνισθεί» απέναντι σε θέµατα κοινωνικής αδικίας. Το λεξικό της Οξφόρδης επέκτεινε τον ορισµό της λέξης «woke», το 2017, για να την προσθέσει ως επίθετο που σηµαίνει «εγρήγορση για την αδικία στην κοινωνία, ιδίως για τον ρατσισµό». Στις 14 Ιουνίου 1965 ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ Τζούνιορ έδωσε µια οµιλία στους φοιτητές στο Oberlin College µε τίτλο «Remaining awake through a Great Revοlution» («Παραµένοντας ξύπνιος µέσα από µια Μεγάλη Επανάσταση»): «∆εν υπάρχει τίποτα τραγικότερο από το να κοιµάσαι στη διάρκεια µιας επανάστασης [...]. Ο άνεµος της αλλαγής πνέει και βλέπουµε στις µέρες µας και στην εποχή µας µια σηµαντική εξέλιξη [...]. Η µεγάλη πρόκληση που αντιµετωπίζει κάθε άτοµο που αποφοιτά σήµερα είναι να παραµείνει αφυπνισµένο µέσα από αυτή την κοινωνική επανάσταση». Η µετατροπή σε όπλο (οπλοποίηση) του όρου «wokeness» είναι µέρος αυτού που κάνει η Αµερική. Είναι η αποδοχή µιας ορισµένης ποσότητας ηµιηλίθιου, ελάχιστου κοινού παρονοµαστή πολιτισµού, πέρα από την κοινή λογική. Το πρόβληµα, όµως, µε την κοινή λογική, όπως είπε κάποτε ο Βολταίρος, είναι ότι δεν είναι και τόσο κοινή.

Αυτή η τάση προς την «εταιρική wokeness» γίνεται όλο και πιο δηµοφιλής σε όλες τις πολυεθνικές της Αµερικής. Θέλουν να αλλάξουν τον τρόπο µε τον οποίο λειτουργούν οι επιχειρήσεις βάσει αυτής της Μεγάλης Επανεκκίνησης (Great Reset). Να διασώσουν το εκµεταλλευτικό σύστηµα, αλλάζοντας µόνιµα τη σχέση µεταξύ πολιτών και κράτους.

Το κεφάλαιο πλέον εµπλέκεται σε σκοπούς που χρησιµοποιούν τα χρήµατά µας για να προωθήσουν τις δικές τους πρωτοβουλίες. Οι µεγάλες εταιρείες µετατρέπονται πρόθυµα σε ενεργούς πολιτικούς βραχίονες µιας αριστερίστικης ατζέντας, προκειµένου να διατηρήσουν την επιρροή τους στην ελεύθερη αγορά. Η κουλτούρα «woke» σηµαίνει νέες µόδες, νέα προϊόντα, καινούργιες διαφηµιστικές καµπάνιες για τα φύλα και το περιβάλλον κι ένα σωρό φθηνά σλόγκαν, αντί για επαναστατικές αλλαγές που απειλούν το σύστηµα.

Η Γαλλίδα συγγραφέας Αν ντε Γκινιέ στο βιβλίο της για τον «woke καπιταλισµό», που κυκλοφόρησε φέτος τον Απρίλιο, αναφέρει µεγάλες επιχειρήσεις -όπως η Luft hansa, η Disney, η Νestlé, η Lockheed Martin, η L’Oréal- που µέσα από τη διαφήµιση, το Google ή το Facebook γίνονται «βασιλικότεροι του βασιλέως» σε κηρύγµατα ισότητας, επαγρύπνησης απέναντι στην κοινωνική αδικία και, ειδικότερα, στον ρατσισµό.

Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση της Ολλανδοαµερικανίδας Αγιάν Χίρσι Αλι, η οποία είναι παγκοσµίως γνωστή για την κριτική της στο Ισλάµ. Σε συνέντευξή της στο γαλλικό «Le Point» µίλησε για τη ζηµιά που προκαλείται από το «wokeism», τη νέα αυτή εκδοχή δικαιωµατισµού και πολιτικής ορθότητας, αυτούς που αποκαλούνται «αφυπνισµένοι». Οπως είπε, o εν λόγω εµµονικός δικαιωµατισµός (wokeism) µπορεί να είναι µια κοσµική θεωρία, αλλά είναι «ένα από τα πιο ολοκληρωτικά ιδεολογικά ρεύµατα», το οποίο στοχεύει τα παιδιά µας.

Οι πολυεθνικές εκµεταλλεύονται αυτή την αριστερή πολιτική ιδεολογία για να πλησιάσουν το καταναλωτικό κοινό των Millennials (γεννηθέντες µεταξύ 1980-2000) και της Generation Ζ (όσοι γεννήθηκαν την πρώτη δεκαπενταετία του 21ου αιώνα). Μετά το 1960-70 η νεολαία ήδη είχε βρεθεί στο επίκεντρο του καταναλωτισµού µε τα πρότυπα οµορφιάς, την ποπ και ροκ κουλτούρα, τα κινήµατα της unisex µόδας, µέσα από τα οποία ο δυτικός καπιταλισµός του Ψυχρού Πολέµου πρόσφερε τις ψευδαισθήσεις «φυγής», ελευθερίας και προόδου στις επαναστατηµένες γενιές που οραµατίζονταν έναν άλλο κόσµο. Σήµερα το «woke µάρκετινγκ» του «αφυπνισµένου καπιταλισµού» είναι ακόµα πιο υποκριτικό και αποκρουστικό. Οι µεγάλες εταιρείες, που αναζητούν τρόπους να αναπτύξουν δεσµό µε το κοινό-στόχο τους, είδαν µια ευκαιρία να υιοθετήσουν ανθρώπινες συµπεριφορές (ακτιβισµός, πάθος) και πολιτικά ορθά πρότυπα καταναλωτικής συµπεριφοράς. Οι εταιρείες έγιναν ακτιβιστές για την αδικία, αλλά χωρίς ηθικό σκοπό δεν εφαρµόζουν αυτά που κηρύττουν.

Σε µια διαταραγµένη περίοδο για τον δυτικό κόσµο, όπου οι έννοιες έχουν έρθει ανάποδα, ο ξεριζωµός θεωρείται «απελευθερωτικός» και η ανεργία «εργασιακή κινητικότητα», η κουλτούρα «woke» (της «αφύπνισης») επεκτείνεται πλέον σε ένα ευρύτερο φάσµα: λογοκρισία στην Ιστορία, στην Τέχνη και στο σύνολο της πολιτιστικής έκφρασης – ασφυκτική πολιτική ορθότητα - αποκαθήλωση αγαλµάτων - «ηθική» αστυνόµευση της «ρητορικής µίσους» - φανατισµός της πολυπολιτισµικότητας. Οι «woke» ακτιβιστές πολύ λίγο ενδιαφέρονται για αξιακά ουδέτερους κανόνες, όπως η ελευθερία του λόγου, καθώς δεν υπάρχει µέση λύση γι’ αυτούς, ούτε µετριοπάθεια. Θέλουν να καταδικάσουν τις αντίθετες απόψεις σε σιωπή και να ακυρώσουν τους εκφραστές τους κοινωνικά. Ολο και περισσότερο θυµίζουν τη στάση του πρώην προέδρου των ΗΠΑ Τζορτζ Μπους (υιού), που είπε «είτε είστε µαζί µας είτε εναντίον µας».

Αλλά οι woke εµπλέκονται σε µια πολύ µεγαλύτερη διεθνή αρένα. Το «wokeism» είναι µια ιδέα που µπορεί να προσαρµοστεί σχεδόν σε κάθε χώρα. Φοβούµενες τις αντιδράσεις του παγκόσµιου κοινού, οι εταιρείες δοκιµάζουν πρώτα τις woke έννοιες και τις ιδέες για τον σκοπό της µάρκας τους σε πιο τοπικές αγορές. Η πρόσφατη διαφηµιστική καµπάνια της CocaCola υπέρ των ΛΟΑΤΚΙ στην Ουγγαρία ή η καµπάνια της Cadbury µε µια σοκολάτα τεσσάρων αποχρώσεων, που κυκλοφόρησε στην Ινδία την ηµέρα της ανεξαρτησίας της µε το σύνθηµα «Ενωµένη σε µια µπάρα», αποτελούν παραδείγµατα αυτής της τακτικής. Το ερώτηµα που τίθεται σχετικά µε το «woke κίνηµα» είναι αν οι ΗΠΑ θα µπορέσουν να χρησιµοποιήσουν αυτό το νέο διανοητικό εργαλείο για τη διάσωση της αµερικανικής πολιτιστικής επιρροής.

Οπως και οι Beatles ή οι ιδεολογίες των κινηµάτων του ’60 για τα πολιτικά δικαιώµατα µεταµόρφωσαν τη δυτική κοινωνία και κουλτούρα, αλλά τελικά εξαντλήθηκαν, έτσι και ο γουοκισµός (wokeism) δεν πρόκειται να κυριαρχήσει στον κόσµο ούτε να αλλάξει τη ρότα του δυτικού Τιτανικού, που έχει ήδη ακουµπήσει το παγόβουνο. Μάλλον είναι µια τελευταία, αυτοκαταστροφική αναζήτηση για το «Αµερικανικό Ονειρο».

*Από εκποµπή µου στα «ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ» 90,1 FM, µε τον συνεργάτη µου, ερευνητή-αρθρογράφο Λεωνίδα Αποσκίτη.

*Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Παραπολιτικά στις 17 Σεπτεμβρίου 2022