ΕΚΤΑΚΤΗ ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ
O Eρντογάν, τα στενά και τα 100 χρόνια της Λωζάνης
Η Τουρκία του Ερντογάν θα αµφισβητήσει τις προβλέψεις της Λωζάννης. Η Ελλάς πρέπει να έχει έτοιµη τη σθεναρή απάντησή της
Πολύ σωστή είναι η επίσηµη ελληνική απάντηση στο τουρκικό αίτηµα για µετονοµασία των Στενών (Ελλήσποντος, ∆αρδανέλλια, Μαρµαράς, Βόσπορος). ∆εν δεχόµαστε την ονοµασία «Τουρκικά Στενά» ούτε τη διπλή ονοµασία.
Πρέπει να παραµείνουµε σταθεροί στην άποψή µας και να µη δώσουµε την ευκαιρία στον Τούρκο πρόεδρο Ερντογάν να αλλάξει τις ισορροπίες µε βάση τη νεο-οθωµανική λογική του. Το ζήτηµα των Στενών απασχολεί την τουρκική διπλωµατία από τον Ιούλιο του 1923. Συγκεκριµένα, φέτος στις 24 Ιουλίου συµπληρώνονται 100 χρόνια ακριβώς από τη Συνθήκη Ειρήνης, η οποία υπεγράφη στην ελβετική πόλη Λωζάννη. Από τη µία πλευρά υπέγραψαν οι εκπρόσωποι της ηττηµένης στον Α’ Παγκόσµιο Πόλεµο Οθωµανικής Αυτοκρατορίας ή για να κυριολεκτήσουµε οι εκπρόσωποι της Μεγάλης Εθνοσυνέλευσης που ίδρυσε στην Αγκυρα ο Μουσταφά Κεµάλ. Από την άλλη πλευρά οι υπογράφουσες ήταν οι νικήτριες δυνάµεις του Α’ Παγκόσµιου Πολέµου, δηλαδή η τότε Βρετανική Αυτοκρατορία, η Γαλλία, η Ιταλία, η Ελλάς, η Ρουµανία, το Βασίλειο των Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων (η µετέπειτα Γιουγκοσλαβία) και η Ιαπωνία. Οι ΗΠΑ µετείχαν στη διάσκεψη µε καθεστώς παρατηρητή.
Η τελική Συνθήκη Ειρήνης, η οποία ορίζει τα σύνορα της νέας Τουρκίας (η Τουρκική ∆ηµοκρατία ιδρύθηκε έπειτα από τρεις µήνες, στις 29 Οκτωβρίου 1923), ενοχλεί σήµερα τον νεοεκλεγέντα Τούρκο πρόεδρο, διότι τη θεωρεί άδικη. ∆εν µας εξηγεί ποια κατά τη γνώµη του θα είναι τα δίκαια σύνορα, αλλά θυµίζω ότι σήµερα ο τουρκικός στρατός κατέχει το 37% της Κύπρου και µετέχει σε πολεµικές επιχειρήσεις στη Συρία, στη Λιβύη και αλλού. Στη Συνθήκη προσαρτήθηκαν 16 Πρωτόκολλα. Το πιο γνωστό στους Ελληνες είναι η Σύµβαση Ανταλλαγής των Πληθυσµών της 30ής Ιανουαρίου 1923 µεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας. Ενα άλλο εξίσου ενδιαφέρον Πρωτόκολλο αφορούσε το καθεστώς των Στενών και ειδικά για το ζήτηµα αυτό εκλήθησαν στη ∆ιάσκεψη οι εκπρόσωποι της Βουλγαρίας και της Σοβιετικής Ενωσης.
Η αρχική πρόβλεψη της Λωζάννης για τα Στενά ήταν η πλήρης ουδετεροποίηση, δηλαδή αποστρατιωτικοποίηση. Για να µην ανησυχεί η Τουρκία, υποχρεώθηκε και η Ελλάς να αποστρατιωτικοποιήσει τη Λήµνο και τη Σαµοθράκη, δηλαδή νησιά που θα µπορούσαν να απειλήσουν τα Στενά. Επίσης, η Ελλάς υποχρεώθηκε, ως ηττηµένη του 1922, να παραχωρήσει στην Τουρκία την Ιµβρο, την Τένεδο και τις Λαγούσες Νήσους, δηλαδή τα νησιά που βρίσκονται ακριβώς απέναντι από την είσοδο των Στενών. Το ενδιαφέρον των Αγγλων και των Γάλλων τότε ήταν να µην ελέγχονται τα Στενά από το κοµµουνιστικό κράτος που είχε το όνοµα ΕΣΣ∆, τη γνωστή µας Σοβιετική Ενωση.
Οι ρυθµίσεις για τα Στενά άλλαξαν τον Ιούλιο του 1936 µε τη Συνθήκη του Μοντρέ, η οποία υπεγράφη πάλι σε µια ελβετική πόλη. Τότε δόθηκε το δικαίωµα στην Τουρκία να στρατιωτικοποιήσει και τις δύο πλευρές των Στενών και να ελέγχει τη διέλευση των ξένων πλοίων. Παραχωρήθηκαν κάποια προνόµια στα παρευξείνια κράτη, αλλά τον τελικό λόγο έχει η Τουρκία. Ως αντίβαρο, η Ελλάς ανακοίνωσε ότι παύει να θεωρεί αποστρατιωτικοποιηµένες τη Λήµνο και τη Σαµοθράκη. Ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών δήλωσε στην Εθνοσυνέλευση της Αγκυρας ότι αποδέχεται την ελληνική διακοίνωση. Σήµερα όµως ο Ερντογάν αµφισβητεί το καθεστώς της Λήµνου, της Σαµοθράκης και όχι µόνον αυτών.
Η Συνθήκη του Μοντρέ προβλέπει ότι τα πολεµικά πλοία µπορούν να περνούν ελεύθερα από τον Βόσπορο µόνον αν είναι µικρά ή ελαφρώς εξοπλισµένα. Για τα βαριά πολεµικά της πρώην ΕΣΣ∆ και τώρα της Ρωσίας η Τουρκία κάνει εξυπηρετήσεις κατά καιρούς αναλόγως των συµφερόντων της. Π.χ., το καλοκαίρι του 1976, µε την όξυνση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, η Τουρκία επέτρεψε τη διέλευση του σοβιετικού αεροπλανοφόρου «Κίεβ» κατά παράβαση της Συµβάσεως του Μοντρέ ως προς το εκτόπισµα. Προ δύο ετών ο Ερντογάν ανακοίνωσε ένα σχέδιο το οποίο θα µπορούσε να αµφισβητήσει σοβαρά τη Λωζάννη και το Μοντρέ. Πρόκειται για τη διώρυγα της Κωνσταντινούπολης, το γνωστό ως Kanal Instanbul. Το κανάλι θα ενώνει τον Εύξεινο Πόντο µε τη θάλασσα του Μαρµαρά, αλλά θα καθυστερήσει λόγω τεχνικών και περιβαλλοντικών προβληµάτων.
Γενικότερα η Τουρκία του Ερντογάν θα αµφισβητήσει τις προβλέψεις της Λωζάννης. Η Ελλάς πρέπει να έχει έτοιµη τη σθεναρή απάντησή της.
Δημοσιεύτηκε στα ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ στις 8/7
Πρέπει να παραµείνουµε σταθεροί στην άποψή µας και να µη δώσουµε την ευκαιρία στον Τούρκο πρόεδρο Ερντογάν να αλλάξει τις ισορροπίες µε βάση τη νεο-οθωµανική λογική του. Το ζήτηµα των Στενών απασχολεί την τουρκική διπλωµατία από τον Ιούλιο του 1923. Συγκεκριµένα, φέτος στις 24 Ιουλίου συµπληρώνονται 100 χρόνια ακριβώς από τη Συνθήκη Ειρήνης, η οποία υπεγράφη στην ελβετική πόλη Λωζάννη. Από τη µία πλευρά υπέγραψαν οι εκπρόσωποι της ηττηµένης στον Α’ Παγκόσµιο Πόλεµο Οθωµανικής Αυτοκρατορίας ή για να κυριολεκτήσουµε οι εκπρόσωποι της Μεγάλης Εθνοσυνέλευσης που ίδρυσε στην Αγκυρα ο Μουσταφά Κεµάλ. Από την άλλη πλευρά οι υπογράφουσες ήταν οι νικήτριες δυνάµεις του Α’ Παγκόσµιου Πολέµου, δηλαδή η τότε Βρετανική Αυτοκρατορία, η Γαλλία, η Ιταλία, η Ελλάς, η Ρουµανία, το Βασίλειο των Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων (η µετέπειτα Γιουγκοσλαβία) και η Ιαπωνία. Οι ΗΠΑ µετείχαν στη διάσκεψη µε καθεστώς παρατηρητή.
Η τελική Συνθήκη Ειρήνης, η οποία ορίζει τα σύνορα της νέας Τουρκίας (η Τουρκική ∆ηµοκρατία ιδρύθηκε έπειτα από τρεις µήνες, στις 29 Οκτωβρίου 1923), ενοχλεί σήµερα τον νεοεκλεγέντα Τούρκο πρόεδρο, διότι τη θεωρεί άδικη. ∆εν µας εξηγεί ποια κατά τη γνώµη του θα είναι τα δίκαια σύνορα, αλλά θυµίζω ότι σήµερα ο τουρκικός στρατός κατέχει το 37% της Κύπρου και µετέχει σε πολεµικές επιχειρήσεις στη Συρία, στη Λιβύη και αλλού. Στη Συνθήκη προσαρτήθηκαν 16 Πρωτόκολλα. Το πιο γνωστό στους Ελληνες είναι η Σύµβαση Ανταλλαγής των Πληθυσµών της 30ής Ιανουαρίου 1923 µεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας. Ενα άλλο εξίσου ενδιαφέρον Πρωτόκολλο αφορούσε το καθεστώς των Στενών και ειδικά για το ζήτηµα αυτό εκλήθησαν στη ∆ιάσκεψη οι εκπρόσωποι της Βουλγαρίας και της Σοβιετικής Ενωσης.
Η αρχική πρόβλεψη της Λωζάννης για τα Στενά ήταν η πλήρης ουδετεροποίηση, δηλαδή αποστρατιωτικοποίηση. Για να µην ανησυχεί η Τουρκία, υποχρεώθηκε και η Ελλάς να αποστρατιωτικοποιήσει τη Λήµνο και τη Σαµοθράκη, δηλαδή νησιά που θα µπορούσαν να απειλήσουν τα Στενά. Επίσης, η Ελλάς υποχρεώθηκε, ως ηττηµένη του 1922, να παραχωρήσει στην Τουρκία την Ιµβρο, την Τένεδο και τις Λαγούσες Νήσους, δηλαδή τα νησιά που βρίσκονται ακριβώς απέναντι από την είσοδο των Στενών. Το ενδιαφέρον των Αγγλων και των Γάλλων τότε ήταν να µην ελέγχονται τα Στενά από το κοµµουνιστικό κράτος που είχε το όνοµα ΕΣΣ∆, τη γνωστή µας Σοβιετική Ενωση.
Οι ρυθµίσεις για τα Στενά άλλαξαν τον Ιούλιο του 1936 µε τη Συνθήκη του Μοντρέ, η οποία υπεγράφη πάλι σε µια ελβετική πόλη. Τότε δόθηκε το δικαίωµα στην Τουρκία να στρατιωτικοποιήσει και τις δύο πλευρές των Στενών και να ελέγχει τη διέλευση των ξένων πλοίων. Παραχωρήθηκαν κάποια προνόµια στα παρευξείνια κράτη, αλλά τον τελικό λόγο έχει η Τουρκία. Ως αντίβαρο, η Ελλάς ανακοίνωσε ότι παύει να θεωρεί αποστρατιωτικοποιηµένες τη Λήµνο και τη Σαµοθράκη. Ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών δήλωσε στην Εθνοσυνέλευση της Αγκυρας ότι αποδέχεται την ελληνική διακοίνωση. Σήµερα όµως ο Ερντογάν αµφισβητεί το καθεστώς της Λήµνου, της Σαµοθράκης και όχι µόνον αυτών.
Η Συνθήκη του Μοντρέ προβλέπει ότι τα πολεµικά πλοία µπορούν να περνούν ελεύθερα από τον Βόσπορο µόνον αν είναι µικρά ή ελαφρώς εξοπλισµένα. Για τα βαριά πολεµικά της πρώην ΕΣΣ∆ και τώρα της Ρωσίας η Τουρκία κάνει εξυπηρετήσεις κατά καιρούς αναλόγως των συµφερόντων της. Π.χ., το καλοκαίρι του 1976, µε την όξυνση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, η Τουρκία επέτρεψε τη διέλευση του σοβιετικού αεροπλανοφόρου «Κίεβ» κατά παράβαση της Συµβάσεως του Μοντρέ ως προς το εκτόπισµα. Προ δύο ετών ο Ερντογάν ανακοίνωσε ένα σχέδιο το οποίο θα µπορούσε να αµφισβητήσει σοβαρά τη Λωζάννη και το Μοντρέ. Πρόκειται για τη διώρυγα της Κωνσταντινούπολης, το γνωστό ως Kanal Instanbul. Το κανάλι θα ενώνει τον Εύξεινο Πόντο µε τη θάλασσα του Μαρµαρά, αλλά θα καθυστερήσει λόγω τεχνικών και περιβαλλοντικών προβληµάτων.
Γενικότερα η Τουρκία του Ερντογάν θα αµφισβητήσει τις προβλέψεις της Λωζάννης. Η Ελλάς πρέπει να έχει έτοιµη τη σθεναρή απάντησή της.
Δημοσιεύτηκε στα ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ στις 8/7
