Το ερώτημα είναι το ίδιο. Μόνο ο αύξων αριθμός του προγράμματος αλλάζει. «Μετά το 4ο μνημόνιο, τι;». Η απάντηση είναι επίσης η ίδια. Αυτή που είχε υπονοηθεί και μετά την υπογραφή του 3ου. «Κάτσε να εφαρμοστεί και θα δούμε. Ισως ένα ακόμα μνημόνιο. Πάμε και βλέπουμε».

Η απουσία σχεδίου για το μέλλον της χώρας είναι εκκωφαντική. Αλλά δεν είναι περίεργη. Είναι αποτέλεσμα της έλλειψης οράματος. Χωρίς όραμα δεν μπορεί να υπάρχει σχέδιο. Σχεδιάζουν οι άλλοι για εσένα. Αυτοί που έχουν όραμα, συμφέροντα, δύναμη. Εφόσον τους δώσεις την ευκαιρία μέσω της δικής σου αδυναμίας -και η έλλειψη οράματος συνιστά αδυναμία-, θα σε εντάξουν στον δικό τους σχεδιασμό. Και όταν κάποιοι σχεδιάζουν για εσένα ερήμην σου, συνήθως δεν είναι για καλό.

Στο ρητορικό (όπως έχει εξελιχθεί) ερώτημα «μετά το μνημόνιο, τι;», η απάντηση που θα μπορούσε να είναι: «Πολλά και ενδιαφέροντα. Οχι εύκολα, αλλά εφικτά και κυρίως με προοπτική. Και μάλιστα όχι μετά το μνημόνιο, αλλά παράλληλα, ακριβώς για να το ξεφορτωθούμε μια ώρα αρχύτερα».

Διότι όχι μόνο πράγματα, αλλά και «θαύματα» συντελούνται σε άλλες χώρες, με ίδιες ή λιγότερες δυνατότητες, με ίδια ή ασθενέστερα πλεονεκτήματα, με ίδια ή περισσότερα προβλήματα, τα οποία όμως ξεπερνούν επειδή έχουν αίσθηση εθνικής αποστολής. Το Ισραήλ π.χ., ευρισκόμενο κατ’ ουσίαν σε μια διαρκή κατάσταση πολέμου, με έκταση πολύ μικρότερη της Ελλάδας, με γη όχι τόσο προικισμένη όσο η ελληνική, με γεωγραφική διαμόρφωση που δεν δίνει τόσες ευκαιρίες όσο η δική μας, έχοντας (νέα) κρατική υπόσταση 70 και όχι 200 χρόνια, δίνει μαθήματα θέλησης και επιβίωσης. Μετέτρεψε την έρημο σε περιβόλι και κάνει εξαγωγές γεωργικών προϊόντων, ανέπτυξε υψηλή τεχνολογία και βρίσκεται στην κορυφή της πυραμίδας, συγκρότησε ισχυρή πολεμική βιομηχανία μετατρέποντας το πρόβλημα ασφαλείας σε δύναμη και πυλώνα της οικονομίας, και κυρίως δεν «παίζει» με τα συμφέροντά του.

Εχει καταφέρει πράγματα που με τη «λογική» των «δικών μας» δεν θα μπορούσαν να γίνουν. Ενώ, εδώ, γίνεται να είσαι οκτώ χρόνια σε ύφεση, να έχεις χάσει περίπου 30% του ΑΕΠ, να έχεις επισήμως 23% ανεργία και άνω του 50% στους νέους και το χειρότερο brain drain στην Ευρώπη. Αυτά που γίνονται εξαρτώνται από αυτά που θεωρείς ότι μπορούν να γίνουν.