Βασικά συμπεράσματα της Έκθεσης του Ανεξάρτητου Γραφείου Αξιολόγησης του ΔΝΤ για την Ελλάδα – Αυτοκριτική του Ταμείου

Παραδοχή των λαθών και των παραλήψεων που διέπραξε το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο στο πρώτο χρηματοδοτικό πρόγραμμα της Ελλάδας 2010-2013, γίνεται στην Έκθεση του Ανεξάρτητου Γραφείου Αξιολόγησης του Ταμείου (Independent Evaluation Office - ΙΕΟ). Εμμέσως πλην σαφώς γίνεται η παραδοχή πως η Ελλάδα αναγκάστηκε να υιοθετήσει τη λύση των Μνημονίων, τη στιγμή που ήταν διαθέσιμες άλλες εναλλακτικές που θα διασφάλιζαν την ομαλή πορεία της οικονομίας. Πιο αναλυτικά τα βασικά συμπεράσματα της Έκθεσης συνοψίζονται ως εξής:

➢ Γίνεται σαφής διαχωρισμός των τριών επιτυχημένων Μνημονίων (Ιρλανδίας, Πορτογαλίας και Κύπρου) από εκείνο της Ελλάδας, μέσω της διατύπωσης πως η Ελλάδα αποτελεί «ειδική περίπτωση».

➢ Τα στελέχη του ΔΝΤ δέχθηκαν αφόρητες πιέσεις από ευρωπαίους αξιωματούχους, προκειμένου να μην προωθηθεί τελικά η λύση της αναδιάρθρωσης του ελληνικού χρέους, ενώ στην παραπάνω επιλογή συναίνεσε και η τότε Κυβέρνηση του Γ. Παπανδρέου. Το Ταμείο έπρεπε να επιμείνει αναδιάρθρωση του χρέους, προτού ξεκινήσει το πρόγραμμα. Εφόσον δεν έγινε αναδιάρθρωση του χρέους πριν χρηματοδοτηθεί η Ελλάδα από το Ταμείο, το ΙΕΟ αποφαίνεται πως θα έπρεπε να είχε ζητήσει από τους Ευρωπαίους μεγαλύτερη χρηματοδοτική στήριξη προς την Ελλάδα.

➢ Η υποχωρητικότητα του ΔΝΤ οδήγησε σε μεγαλύτερη συρρίκνωση της ελληνικής οικονομίας, η οποία δέχθηκε ένα επιπλέον πλήγμα εξαιτίας αντιδράσεων που εκδηλώθηκαν από οργανωμένα συμφέροντα, από σοβαρά προβλήματα εφαρμογής του προγράμματος, καθώς και από τις επαναλαμβανόμενες πολιτικές κρίσεις. Διαπιστώθηκε αδυναμία να προβλεφθούν εκ των προτέρων τα εμπόδια που παρατηρήθηκαν καθόλη τη διάρκεια εφαρμογής του Προγράμματος, με αποτέλεσμα το πρώτο πρόγραμμα να αποδειχθεί αδικαιολόγητα αισιόδοξο.

➢ Η αναδιάρθρωση χρέους που έγινε με το “κούρεμα” των ομολόγων που κατείχε ο ιδιωτικός τομέας (PSI, 2012) πραγματοποιήθηκε με μεγάλη καθυστέρηση και το καθαρό όφελός της δεν ξεπέρασε τα 85 δις ευρώ (έναντι μεικτού οφέλους 200 δις ευρώ), μέγεθος ανεπαρκές σύμφωνα με το IEO.

➢ Η στρατηγική διάσωσης που υιοθετήθηκε ήταν αμφιλεγόμενη και η προσαρμογή που επιβλήθηκε στη χώρα μας ήταν αδικαιολόγητα εμπροσθοβαρής, κυρίως επειδή έπρεπε να αποκλιμακωθεί ο λόγος χρέους/ΑΕΠ από το 2013.

➢ Η τεχνική βοήθεια που παρείχε το ΔΝΤ στην Ελλάδα αντιμετώπισε πολλές δυσκολίες, λόγω της ανάγκης συντονισμού με την Task Force της Ε.Ε., η οποία βασιζόταν σε εξωτερικούς συμβούλους των Κρατών - Μελών.

➢ Προς επίρρωση της παραπάνω διαπίστωσης το Ταμείο βρέθηκε απροετοίμαστο στη συνεργασία με τους Ευρωπαίους εταίρους. Αν και η Τρόικα αποδείχθηκε αποτελεσματικός μηχανισμός στο να πραγματοποιήσει συζητήσεις με τις Κυβερνήσεις, το Ταμείο έχασε τη χαρακτηριστική του ευελιξία ως διαχειριστής κρίσεων και λειτούργησε με τρόπο που άφηνε υπόνοιες για πολιτικές παρεμβάσεις. Επίσης, οι Ευρωπαίοι φάνηκαν συχνά απρόθυμοι να προσφέρουν αναμφισβήτητη υποστήριξη προς την Ελλάδα.

➢ Η ελληνική πλευρά απέφυγε να αναλάβει την ευθύνη (ιδιοκτησία) του προγράμματος, με αποτέλεσμα οι τεχνοκράτες του Ταμείου να αναλώνονται στον καθορισμό υπερβολικά αναλυτικών προαπαιτούμενων μέτρων και να επικρατεί έτσι η εντύπωση ότι η «σκληρότητα» των μέτρων οφείλονταν αποκλειστικά στους δανειστές. Με αυτόν τον τρόπο το Ταμείο μετατράπηκε σε «αποδιοπομπαίο τράγο».

➢ Μολονότι το ρίσκο μετάδοσης της κρίσης διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στη λήψη της απόφασης για συμμετοχή του Ταμείου στο ελληνικό πρόγραμμα, την ίδια στιγμή οι επέκτασης των παρενεργειών της κρίσης δεν ποσοτικοποιήθηκαν επαρκώς, ούτε αναλύθηκαν διεξοδικά στο εσωτερικό του Ταμείου.

➢ Οι αρχικά υπερβολικά φιλόδοξες προβλέψεις του ΔΝΤ, οι οποίες στην πράξη δεν επαληθεύονταν, είχαν ως αποτέλεσμα να γίνεται ολοένα και πιο δύσκολη η επίτευξη των στόχων. Ενδεικτικά, γίνεται αναφορά στην υπεραισιόδοξη εκτίμηση του ΔΝΤ πως τα έσοδα από τις ιδιωτικοποιήσεις θα φτάσουν τα 50 δις ευρώ από τα 12,5 δις που είχαν υπολογιστεί αρχικώς. Το ΙΕΟ παραδέχεται ότι η παρατηρούμενη χαοτική διαφορά οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην προσπάθεια των τεχνοκρατών του ΔΝΤ να δείξουν ότι “βγαίνουν τα νούμερα”, σε σχέση με τη βιωσιμότητα του χρέους και τους δημοσιονομικούς στόχους.

➢ Παραμελήθηκε το γεγονός πως η Ελλάδα ως μέλος μίας νομισματικής ένωσης δεν είχε τη δυνατότητα ευελιξίας, παράγοντας που περιόρισε δραστικά τις διαθέσιμες εναλλακτικές επιλογές και την υιοθέτηση διαφορετικής στρατηγικής.

➢ Όλοι οι παραπάνω παράγοντες συνέβαλαν σε πολλαπλές κρίσεις, υπονομεύοντας έτσι την εμπιστοσύνη προς τη χώρα, αφήνοντας τον φόβο του Grexit να αιωρείται. Τα προαναφερθέντα είχαν ως συνέπεια η ύφεση στη χώρα να είναι πολύ βαθύτερη σε σχέση με τις αρχικές προβλέψεις του Προγράμματος.

➢ Το ΔΝΤ παρόλο που εξαρχής εκτιμούσε πως το Δημόσιο Χρέος της χώρας δεν είναι βιώσιμο, κατ’ εξαίρεση συναίνεσε στη χρηματοδότηση του ελληνικού Προγράμματος. Κι’ αυτό για να αποσοβηθεί ο υψηλός κίνδυνος μετάδοσης της κρίσης, ένεκα της διακράτησης μεγάλου όγκου ελληνικών ομολόγων από τις τράπεζες των υπολοίπων Κρατών – Μελών.

    Επίρριψη ευθυνών σε στελέχη του Ταμείου

➢ Ευθύνες αποδίδονται τόσο στην προηγούμενη διοίκηση του ΔΝΤ για τη χρηματοδότηση του ελληνικού Προγράμματος με μεγαλύτερα από τα αναλογούντα ποσά (exceptional access)., όσο και για τις λάθος εκτιμήσεις των οικονομολόγων – τεχνοκρατών του Ταμείου για το ύψος της ύφεσης και της ανεργίας στην Ελλάδα.

➢ Ειδικότερα, διατυπώνονται μομφές για το ρόλο του Poul M. Thomsen και της ομάδας του, αναφορικά με την εκτίμηση στην οποία είχαν προβεί για σωρευτική ύφεση 5,5% έως το 2012 και πρόβλεψη ποσοστού ανεργίας 15%. Τα τελικά μεγέθη διέψευσαν κατηγορηματικά τις παραπάνω εκτιμήσεις, καθώς οι τελικές αποκλίσεις κυμάνθηκαν σε πολύ υψηλότερα επίπεδα (17% και 25% αντίστοιχα).

➢ Παράλληλα, χρειάστηκε να περάσει μεγάλο χρονικό διάστημα προκειμένου το Ταμείο να Αντιληφθεί τη πολύπλοκη δομή και την έντονα γραφειοκρατική λειτουργία του κρατικού μηχανισμού.

    Πολλαπλασιαστές

Όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά στην έκθεση, παρ’ ότι δεν είναι σπάνιο φαινόμενο τα προγράμματα του ΔΝΤ να εμφανίζουν αποκλίσεις στις προβλέψεις τους για το μέγεθος του ΑΕΠ, η “αστοχία” για το ΑΕΠ της Ελλάδας είναι “μοναδική περίπτωση” σύμφωνα με το ΙΕΟ, ενώ ιδιαίτερη μνεία γίνεται και για τους πολλαπλασιαστές:

➢ Η σωρευτική ύφεση στην Ελλάδα διαμορφώθηκε στο 17% την περίοδο 2009-2012, ενώ το πρόγραμμα προέβλεπε συνολική συρρίκνωση του ΑΕΠ μόλις κατά 5,5%.

➢ Στο ίδιο διάστημα, το ονομαστικό ΑΕΠ ήταν περίπου κατά ένα πέμπτο χαμηλότερο, έναντι εκτίμησης για μείωση μόλις 2%.

➢ Οι αρχικές εκτιμήσεις για το ΑΕΠ διατηρήθηκαν έως την πέμπτη αξιολόγηση το Δεκέμβριο του 2011 και μόνο τότε αναθεωρήθηκαν προς τα κάτω, με την επιστροφή στην ανάπτυξη να τοποθετούνταν πλέον στη διάρκεια του 2014.

➢ Στο ίδιο μήκος κύματος με τις λανθασμένες εκτιμήσεις για την ανάπτυξη διαμορφώθηκαν και οι υπολογισμοί για την ανεργία. Το ποσοστό ανεργίας το 2012 ήταν 25%, έναντι πρόβλεψης για 15%.

Εμφανώς προβληματισμένο, το ΙΕΟ σημειώνει οτι “δεν είναι ασύνηθες για τα προγράμματα του ΔΝΤ να απογοητεύουν σε σύγκριση με τις αρχικές προβλέψεις, αλλά η τάξη μεγέθους είναι συνήθως πολύ μικρότερη σε σχέση με αυτή της Ελλάδας. Μια παλαιότερη εκτίμηση καταδεικνύει πως επί συνόλου 159 προγραμμάτων, οι προβλέψεις διαψεύστηκαν στο 60% εξ’ αυτών, με τη μέση απόκλιση να εκτιμάται στο 1,5% ή 6,4% στις περιπτώσεις κρίσεων κεφαλαίου. Η απόκλιση στις προβλέψεις για το ΑΕΠ της Ελλάδας είναι μοναδική περίπτωση ακόμα και για τα στάνταρντ των προγραμμάτων του ΔΝΤ.

    Τα αίτια των λανθασμένων προβλέψεων:

➢ Η λάθος δομή του προγράμματος οφείλονταν εν πολλοίς στην επιλογή ενός πολλαπλασιαστή της τάξεως του 0.5 (μ=0.5), σε αντίθεση με τις παραδοχές των στελεχών του Ταμείου ότι η κλειστή ελληνική οικονομία και η απουσία εργαλείων υποτίμησης του νομίσματος θα πολλαπλασίαζε το δημοσιονομικό σοκ. Ο σωστός πολλαπλασιαστής ήταν τελικά διπλάσιου μεγέθους (μ=1.0).

➢ Η εμπιστοσύνη προς την ελληνική οικονομία επηρεάστηκε δυσμενώς από εσωτερικές κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις και από τις αναφορές Ευρωπαίων πολιτικών περί εξόδου της Ελλάδας από την ευρωζώνη (Grexit).

➢ Σε αντιδιαστολή με τις αισιόδοξες προβλέψεις του προγράμματος, η πτώση των ιδιωτικών επενδύσεων κινήθηκε σε ιδιαίτερα υψηλά επίπεδα.

➢ Συνιστά σημαντική παράληψη το γεγονός πως στην προσπάθεια αξιολόγησης της ικανότητας του προγράμματος να αντιμετωπίσει τις εξωτερικές προσαρμογές, δεν ελήφθησαν τελικά υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των ελληνικών εξαγωγών.

➢ Το μέγεθος του δυνητικού ΑΕΠ ενδεχομένως να είχε υπερεκτιμηθεί.

    Συστάσεις για τη βελτίωση της λειτουργίας του Ταμείου:

Στο τέλος της έκθεσης παρατίθενται οι συστάσεις προς το προσωπικό του Ταμείου, προκειμένου να αποφευχθούν στο μέλλον παρόμοια λάθη και παραλήψεις, με σημείο αναφοράς τη διαχείριση της κρίσης στην Ευρωζώνη. Μερικά από αυτά είναι:

➢ Η αναδιάρθρωση του χρέους πολλές φορές είναι πολύ μικρή και πολύ αργοπορημένη, αποτυγχάνοντας να κάνει το χρέος βιώσιμο με σταθερό τρόπο.

➢ Η εκτεταμένη αναφορά στη σημασία αναδιάρθρωσης του χρέους σε ολόκληρη την έκθεση είναι πολύ ενδεικτική για το τι θα επακολουθήσει τους επόμενους μήνες στη διαπραγμάτευση μεταξύ της Ε.Ε. και του ΔΝΤ για το ελληνικό χρέος.

➢ Η βιωσιμότητα του χρέους είναι απόλυτης προτεραιότητας όρος για το Ταμείο και η έκθεση αυτή αναμένεται να ασκήσει ακόμη μεγαλύτερη πίεση στο Συμβούλιο του ΔΝΤ να μην ενεργήσει με πολιτικούς όρους και να μη συμφωνήσει σε μια ήπια ελάφρυνση, προς την οποία προσανατολίζονται οι Ευρωπαίοι εταίροι.

Όσον αφορά την Ελλάδα, οι συστάσεις του ανεξάρτητου γραφείου αξιολόγησης του ΔΝΤ είναι να υπάρχει καλύτερη προσαρμογή των πολιτικών δανεισμού του Ταμείου σε περιπτώσεις ένταξης σε Νομισματική Ένωση, όπως η Ευρωζώνη και να αποφεύγονται «αδικαιολόγητες καθυστερήσεις στις αποφάσεις για την αναδιάρθρωση του χρέους».


ΤΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΔΙΚΑ ΣΑΣ