Αν και κανένας δεν ήταν απόλυτα σίγουρος για τις συνέπειες που θα είχε η κρίση στην αγορά τέχνης, στις 15 Σεπτεμβρίου του 2008, συνέβη το ανεπανάληπτο.  Την ημέρα που κατέρρευσε η Lehman Brothers, και αφού ανακοινώθηκε επισήμως η χρεοκοπία της, η αποκλειστική δημοπρασία έργων του Damien Hisrt στον οίκο Sotheby’s στο Λονδίνο, κατέγραψε τζίρο ρεκόρ, αγγίζοντας 95,7 εκατ. στερλίνες! Οι πωλήσεις έργων τέχνης όχι μόνον διατηρούνταν, αλλά κατέγραφαν και εξαιρετικές τιμές,  κατά την ύστατη περίοδο ενός χρηματοπιστωτικού κραχ (2009).  Ταυτόχρονα οι ισχυροί παίκτες, από τη μια προετοιμαζόντουσαν για ένα έντονο αλλά εφήμερο volatility και από την άλλη επεκτείνονταν επιχειρηματικά στις αναδυόμενες αγορές, όπως  Κίνα, Ρωσία, Ινδία και Μέση Ανατολή. 

O κ. Matthew Weigman Worldwide Senior Director στο Τμήμα Sales Communications, Director, Communications του οίκου Sotheby’s σε Ευρώπη και Μέση Ανατολή σχολίασε στην «Ε» την αντίδραση της αγποράς τέχνης σε περιοδους κρίσης: «Η αντίδραση της αγορά τέχνης φαίνεται πιο καλά από τις τελευταίες πωλήσεις που σημειώθηκαν στον οίκο Sotheby’s και κυρίως από την Απογευματινή δημοπρασία Ιμπρεσιονιστών & Μοντέρνας Τέχνης που συγκέντρωσε 282,1 εκατ. δολάρια (250,9 εκατ. ευρώ)». Ο κ. Weigman υπογράμμισε το γεγονός ότι ο τζίρος αυτός, αποτελεί το δεύτερο πιο υψηλό ποσό που έχει ποτέ συγκεντρωθεί για δημοπρασία στην αγορά του Λονδίνου.

«Το έργο του Gustav Klimt, «Portrait of Gertrud Loew», χρονολογίας 1902., πουλήθηκε προς 39,1 εκατ. δολάρια (34,8 εκατ. ευρώ), που είναι το δεύτερο πιο υψηλό ποσό που επιτυγχάνεται για πώληση πορτρέτου οποιαδήποτε καλλιτέχνη σε δημοπρασία. Πετύχαμε επίσης νέο ρεκόρ, στα γλυπτά του Degas με το «Petite danseuse de quatorze ans», χρονολογίας 1922 το οποίο άγγιξε τα  $24,9 εκατ. δολάρια (22,2 εκατ. ευρώ). 

Το διάστημα 2008-2009 ήταν η περίοδος που έγιναν ορατά τα σημάδια της χρηματοπιστωτικής κρίσης, κυρίως με μια έντονη αστάθεια στις συναλλαγές έργων τέχνης. Ωστόσο, αυτό όχι μόνο δεν διήρκησε πολύ εφόσον το διεθνές art market ξαναβρέθηκε σε τροχιά ανόδου, αλλά, κατά τη διάρκεια του volatility σημειώνονταν υπεραξίες και υπεραποδόσεις. 

Από dealer σε dealer…

Μάλιστα τον Νοέμβριο του 2008, η οικογένεια Nahmad, από τους πιο γνωστούς και δικτυωμένους εμπόρους έργων τέχνης,  χτυπά τον πίνακα του Wassily Kadisnky  με τίτλο «Studie zu Improvisation 3» (44,5x64,5εκ.), χρονολογίας 1909, και τον αγοράζει έναντι 16.882.500 δολαρίων.  
Πέντε χρόνια αργότερα, ο ίδιος πίνακας ξαναεμφανίστηκε στη δευτερογενή αγορά. Αυτή τη φορά, τον διεκδικεί και τον αγοράζει ο Ελβετός έμπορος έργων τέχνς Beda Jedlicka ιδιοκτήτης της J&P Fine Art. Ο πίνακας πωλείται προς 21.157.483 δολάρια. 
Όχι μόνο επέστρεψε τα χρήματα από την προηγούμενη επίσημη πώληση του 08, αλλά έδωσε κι ένα υπολογίσιμο κέρδος! Και όλα αυτά μετά από ένα μεγάλο χρηματοπιστωτικό κράχ το οποίο είχε έρθει – κατά περιπτώσεις- και στο χρηματιστήριο τέχνης. 
Για να μειώσουν τις απώλειες το 2009 οι επικεφαλείς στους οίκους δημοπρασιών είχαν προβεί σε περικοπές προσωπικού και σοβαρή αναδιάρθρωση στο θέμα των τιμών εκτιμήσεων. Χαμήλωσαν αρκετά τις εγγυήσεις και τις ρεζερβέ τιμές με χαρακτηριστικό παράδειγμα τον οίκο Christie’s που μείωσε στο 10% τις τιμές.  Αυτό που κατάφεραν ουσιαστικά ήταν να προλάβουν μια τεράστια βουτιά και απλώς να ξεκαθαρίσει το τοπίο από την υπερβολή και να γίνει μια διόρθωση τιμών σε λογικά πλαίσια. 

Όταν ο πανικός γεννά ευκαιρίες

Ο κυνισμός των κερδοσκόπων έχει γεννήσει διάφορες τακτικές και θεωρίες. Για πολλούς, ο πανικός γεννά ευκαιρίες. Όταν γκρεμίστηκαν οι Δίδυμοι Πύργοι στις ΗΠΑ, και το χρηματιστήριο της Wall Street καταστρεφόταν υπήρχε μια μερίδα στυγνών επενδυτών που έβλεπαν την τρύπα στο βάθος του τούνελ, έχοντας σφηνωμένο στη σκέψη τους το κλασικό «Buy… when you see blood in the streets».  Υπάρχει περίπτωση λοιπόν, να παρουσιάζεται μια μεγάλη ευκαιρία για τους συλλέκτες και ιδιώτες για να πουλήσουν τώρα ελληνικά έργα στη διεθνή αγορά; 

Απευθυνθήκαμε στην κ. Ολυμπία Παππά, υπεύθυνη για τις δημοπρασίες Greek Sales στον οίκο Bonhams στο Λονδίνο, από την πλευρά της οποίας δεν υπήρχε κανένα σχόλιο επ’ αυτού. Από το γραφείο του Παρισιού, και την έδρα του οίκου FauveParis, ο υπεύθυνος των Greek Sales, κ. Dimitri Joannides, είπε πως δεν υπάρχει καταλληλότερο timing από το τωρινό για να αγοράσει κανείς ελληνικά έργα. «Συμβουλεύω τους πελάτες μου στη Γαλλία, το Βέλγιο και την Ελβετία να αγοράσουν Ελληνικά έργα τέχνης αλλά, προσοχή: μόνο υψηλής ποιότητας!», τόνισε χαρακτηριστικά. 

O κ. Joannides αναφέρθηκε και στο τελευταίο Greek Sale που πραγματοποίησε ο παρισινός οίκος αποκαλύπτοντας πως τρεις πλειοδότες που ήταν έτοιμοι να χτυπήσουν τηλεφωνικά έργα των 5,000 και 10.000 ευρώ, ακύρωσαν την τελευταία στιγμή λόγω της κρίσης και της ανησυχίας για capital controls. «Αυτό που τους είπα ήταν: μην ακυρώνετε και αγοράστε διότι αυτή την περίοδο είναι προτιμότερο να έχετε 10.000 σε έναν καμβά παρά σε μια ελληνική τράπεζα! Ο ένας από τους τρεις με άκουσε και προχώρησε κανονικά σε διαδικασία χτυπήματος. Οι άλλοι δύο, έπραξαν λάθος και είμαι σίγουρος ότι ήδη το έχουν μετανιώσει. Είναι κρίμα να οδηγούνται υπό το αίσθημα του φόβου». 

Μεγαλύτερη ασφάλεια η επένδυση

Ηταν και είναι σαφές πως έμποροι και οι auctioneers που εργάζονται στους μεγαλύτερους διεθνείς οίκους θεωρούν πως είναι πιο ασφαλής η επένδυση στην τέχνη σε σχέση με άλλες αγορές, κάτι που αποδεικνύεται σε περιόδους οικονομικού κραχ. Τι είναι αυτό όμως που κάνει κάποιους να αισθάνονται πιο ασφαλείς όταν «παρκάρουν» τα χρήματά τους σε πίνακες και όχι στην τράπεζα, τα ομόλογα ή την αγορά του Real Estate; 

«Οι επενδυτές ενδιαφέρονται για την αγορά τέχνης επειδή αποτελεί ένα καταφύγιο αξιών – όπως είναι για παράδειγμα η αγορά χρυσού- αλλά με το πλεονέκτημα πάντα να εκπροσωπεί ένα κοινωνικό συναίσθημα. Δεν ξέρω αν όντως αισθάνονται πιο ασφαλείς σε σχέση με άλλες αγορές. Αυτό όμως που είμαι σε θέση να γνωρίζω είναι πως για τους μεγάλους Γάλλους επιχειρηματίες όπως είναι ο Pinault και ο Arnault η τέχνη είναι ένα περιουσιακό στοιχείο όπως είναι το κοινωνικό image. Γι’ αυτό και δημιούργησαν Ιδρύματα. Είναι ένας τρόπος μάρκετινγκ της ίδιας τους της ζωής με φορολογικά πλεονεκτήματα», ξεκαθάρισε ο Βέλγος μέτοχος του FauveParis.