Οι Ευρωπαίοι ηγέτες, για να ξορκίσουν τον δαίμονα, βάζουν τις οικονομίες τους στη μέγγενη. Αυτό, όμως, δεν βοηθάει. Οι οικονομίες εξακολουθούν να υποφέρουν και το χρέος συνεχίζει να αυξάνεται. Ο μόνος τρόπος για να αντιμετωπίσεις το χρέος σου -εκτός από τη διαγραφή, είτε σε συμφωνία με τους δανειστές είτε μονομερώς- είναι να επιτύχεις οικονομική ανάπτυξη. Αλλά πού να τη βρεις... Ο φόβος του χρέους είναι ριζωμένος στην ανθρώπινη φύση: η εξάλειψή του, λοιπόν, είναι ένας πολιτικός στόχος που μοιάζει δίκαιος στον μέσο πολίτη. Το να χρωστάς μπορεί να σου προκαλέσει μεγάλος άγχος, αν δεν είσαι βέβαιος πως, όταν έρθει η ώρα, θα είσαι σε θέση να ξεπληρώσεις όσα χρωστάς.

Αυτό το άγχος μεταφέρεται εύκολα στο εθνικό χρέος - το χρέος μιας κυβέρνησης προς τους πιστωτές της. Εξίσου αβίαστο είναι και το επόμενο βήμα: για να ξεπληρώσει ή, έστω, να περιορίσει το εθνικό χρέος μια κυβέρνηση, πρέπει να εξαφανίσει το έλλειμμα του προϋπολογισμού της. Πράγματι, αν μια κυβέρνηση δεν ενεργήσει άμεσα, το εθνικό χρέος θα καταστεί, σύμφωνα με την τρέχουσα οικονομική αργκό, «μη βιώσιμο». Για την Ελλάδα η θανάσιμη διασύνδεση του χρέους με τη δανειακή σύμβαση και τα μνημόνια έχει εγκλωβίσει τη χώρα στην εσωτερική πτώχευση... Το αποτέλεσμα ήταν απολύτως προβλέψιμο: η ασφυκτική λιτότητα δημιουργεί συνθήκες ανθρωπιστικής κρίσης, ενώ σε διεθνές επίπεδο ακόμα και οι πιστωτές φαίνεται να ανακρούουν πρύμναν και να μην είναι πλέον σίγουροι πως υπάρχει πιθανότητα σωτηρίας για την Ελλάδα.

Τώρα η εκτίμηση πως το χρέος της χώρας μας δεν μπορεί, έτσι κι αλλιώς, να γίνει βιώσιμο παίρνει κρίσιμες διαστάσεις. Εδώ και μήνες γράφουμε για το τεράστιο ψέμα της δήθεν σωτηρίας για τη χώρα της αναδιάρθρωσης του χρέους (PSI) εκ μέρους ορισμένων πολιτικών και μίντια. Το «κούρεμα» δεν είχε σκοπό να καταστήσει βιώσιμο το ελληνικό χρέος. Αν ο σκοπός ήταν η βιωσιμότητα, τότε θα έπρεπε να συμμετάσχουν όλοι -και οι εταίροι που μας έχουν δανείσει και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα- στη διαδικασία και όχι μόνο ο ιδιωτικός τομέας. Δυστυχώς, τα ισχυρά κέντρα εξουσίας εξακολουθούν να πιστεύουν πως το PSI ήταν το πρώτο μεταξύ πολλών επερχόμενων χρεοκοπιών ή αναδιαρθρώσεων. Προφανώς, η σύσταση των πιστωτών μας και η ποιότητα του χρέους άλλαξαν σημαντικά με το PSI. Πλέον, πάνω από το 80% βρίσκεται στα χέρια κρατών της Ε.Ε. και όχι σε ιδιώτες. Αυτό σημαίνει πως η Ευρώπη απομόνωσε το ελληνικό πρόβλημα από τις αγορές και το έκανε ενδοκοινοτικό θέμα. Οι επόμενες αναδιαρθρώσεις του ελληνικού χρέους θα γίνονται με τους εταίρους μας και με όποια ανταλλάγματα μας επιβάλλουν. Παράλληλα, αφαιρέθηκε η δυνατότητα της Ελλάδας να γυρίσει στη δραχμή. Ο λόγος είναι απλός. Θα είναι αυτοκτονία να γυρίσουμε σε δραχμή, αφού δεν έχουμε πλέον τη δυνατότητα, λόγω αγγλικού Δικαίου, να αλλάξουμε το χρέος από ευρώ σε δραχμές. Ετσι, οι επιπτώσεις της εξόδου από την Ευρώπη θα είναι καταστροφικές και για το βιοτικό επίπεδο των Ελλήνων αλλά και για τη γεωπολιτική θέση της Ελλάδας.

Ο φαύλος κύκλος «δάνεια για αποπληρωμή του χρέους - μνημόνια που προκαλούν ύφεση και μεγαλώνουν το χρέος - νέα δάνεια και νέα μνημόνια» οδήγησε τη χώρα σε κοινωνική Φουκουσίμα. Επειδή οι οικονομικές θυσίες και άδικες είναι και, επιπλέον, οι περικοπές όλων των κοινωνικών δαπανών φθείρουν τη δημοκρατία και διαλύουν την κοινωνική συνοχή, για να πληρωθούν κατά προτεραιότητα οι δανειστές μας. Ομως, ο κύκλος αυτός της εθνικής απαξίωσης συνεχίζεται. Με τον έναν στους τρεις άνεργο και τους άλλους δύο κακοπληρωμένους ή και απλήρωτους, η απαίτηση για νέα λιτότητα θα είναι ό,τι μια δάδα σε φορτίο πυρίτιδας. Η Ελλάδα βρίσκεται εγκλωβισμένη σε ναρκοπέδιο χρέους και αναζητεί εναγωνίως μια νέα πορεία. Αν και μέλος της ΕΟΚ από το 1981, είχε παραμείνει με τις μεταπολεμικές οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές δομές. Δυστυχώς, στον αγώνα αυτό εισέρχεται με παρωχημένους και, ως επί το πλείστον, απαξιωμένους πολιτικούς.

Το εάν υπάρχει ζωή μετά το χρέος δεν είναι ακόμη γνωστό, γιατί το χρέος είναι τόσο ισχυρό εθιστικό όσο το αλκοόλ και η νικοτίνη. Στις καλές εποχές της ευημερίας, οι καταναλωτές στη Δύση δανείζονταν για να βελτιώσουν το επίπεδο της ζωής τους, οι εταιρείες για να επεκτείνουν τις δραστηριότητές τους και οι επενδυτές για να αυξήσουν τις αποδόσεις τους. Οσο διαρκούσε η ευωχία, ο Γουίλκινς Μικάουμπερ, ο θρυλικός ήρωας του Ντίκενς, δεν επαληθευόταν. Η περίφημη ρήση του -η λεγόμενη Αρχή Μικάουμπερ- είχε αντίστροφη ισχύ: «Οταν τα ετήσια έξοδα υπερέβαιναν τα έσοδα, το αποτέλεσμα ήταν η ευτυχία, όχι η δυστυχία». Για πολλά χρόνια ήταν «της μόδας» να χρωστάς, όχι το να αποταμιεύεις - είτε ήσουν άτομο, είτε εταιρεία, είτε η ίδια η κυβέρνηση. Λόγου χάριν, στις ΗΠΑ το χρέος του ιδιωτικού τομέα από το 50% του ΑΕΠ στη δεκαετία του 1950 έχει εκτιναχθεί στο 300%.

Το 19ο αιώνα, βέβαια, οι κακοπληρωτές πήγαιναν στη φυλακή. Ωστόσο, η ευρύτερη διάδοση των πιστωτικών καρτών από τη δεκαετία του ’60 καλλιέργησε στον υπέρτατο βαθμό τη φιλοσοφία του «αγόρασε τώρα, πλήρωσε μετά». Οι εταιρείες ακολούθησαν τα νοικοκυριά κατά πόδας. Ο μέσος όρος κατάταξης των ομολόγων υποχώρησε από τα επίπεδα Α του 1981 σε εκείνα των ΒΒΒ- σήμερα, δηλαδή μία γραμμή πάνω από τα επίπεδα των «ομολόγων-σκουπιδιών». Οσες επιχειρήσεις εξοικονομούσαν χρήματα στους ισολογισμούς τους θεωρούνταν άτολμες, ενώ η πτωχευτική νομοθεσία, όπως το γνωστό Chapter 11 στις ΗΠΑ, απέτρεπε τους πιστωτές από το να κατασχέσουν μια εταιρεία. Αυτό το «καθεστώς συγχώρησης» έδωσε το έναυσμα στους επιχειρηματίες να χρεοκοπούν, αλλά επέτρεψε και σε εταιρείες-ζόμπι να επιβιώνουν, όπως στην περίπτωση των αερομεταφορέων. Ειδικά στη Σίλικον Βάλεϊ, τον ομφαλό της υψηλής τεχνολογίας για τη σύγχρονη εποχή, η πτώχευση μιας εκ των πολλών εταιρειών που βρίσκονται συγκεντρωμένες εκεί είναι σαν «παράσημο», σαν ακόμα μία ουλή στο πρόσωπο ενός Πρώσου πολεμιστή.

Καμία κυβέρνηση δεν επιθυμεί να σωρεύει χρέη και όλες μαζί πρέπει να εξασφαλίσουν μια απατηλή και δυσνόητη ισορροπία, καθησυχάζοντας τις αγορές και συντηρώντας την ανάπτυξη. Ενας πλούσιος κόσμος με λιγότερα χρέη θα μοιάζει πολύ διαφορετικός. Τα σπίτια για άλλη μία φορά θα γίνουν ο χώρος όπου κατοικούμε, όχι εργαλεία κερδοσκοπίας. Επίσης, η ζωή θα γίνει δυσκολότερη για τους επιχειρηματίες, καθώς περισσότερες από τις μισές νέες εταιρείες στηρίζονται σε δανειακή χρηματοδότηση. Οι χαράσσοντες πολιτική πρέπει να έχουν σαφείς προτεραιότητες στη δημιουργία όρων ανάπτυξης. Η Αμερική με τον σχετικά νεανικό της πληθυσμό δεν θα δυσκολευτεί, ενώ για τη γηράσκουσα Ευρώπη η κατάσταση δεν γεννά αισιοδοξία. Οι νεότεροι και πιο ταλαντούχοι θα μεταναστεύουν και, αν η οικονομία μείνει στάσιμη, τότε όσοι μείνουν πίσω θα αποφασίσουν ή να χρεοκοπήσουν ή να μειώσουν τις συντάξεις.