Ρωξάνη Καργάκου: Ο πατέρας μου μαγνητοφώνησε μαρτυρίες της πρώτης γενιάς των μικρασιατικών προσφύγων
Σημαντικές αποκαλύψεις από την κόρη του σπουδαίου ιστορικού με αφορμή τη μεγάλη προσφορά των ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΩΝ με το τετράτομο μνημειώδες έργο του «Η Μικρασιατική Εκστρατεία (1919-1922)»
Αν υπάρχει κάποιος που μπορεί να μιλήσει για τον άνθρωπο πίσω από τον συγγραφέα και ιστορικό, Σαράντο Ι. Καργάκο, τότε, αναμφίβολα είναι το ένα από τα δύο του παιδιά: η κόρη του Ρωξάνη.
Εκείνο που γοήτευε περισσότερο από όλα τον πατέρα της ήταν το στοιχείο της έρευνας. Οποτε έβρισκε κάτι συναρπαστικό ο ενθουσιασμός ήταν ασυγκράτητος. «Ξυπνούσε τη μητέρα μου μέσα στη νύχτα να της ανακοινώσει την καινούργια του ανακάλυψη που τον είχε συνεπάρει», μας περιγράφει η Ρωξάνη Καργάκου.
Μετά ερχόταν η ένωση του «παζλ». Η συγγραφή του κάθε έργου στη διάρκεια της οποίας ο Καργάκος χανόταν. «Εμπαινε στο γραφείο του το πρωί με τον καφέ του και με ένα μικρό μεσημεριανό διάλειμμα έβγαινε όταν βράδιαζε. Είχε μεγάλη ικανότητα συγκέντρωσης κάτι που τον βοήθησε στο πολύ απαιτητικό έργο του. Χρειαζόταν βέβαια και απόλυτη ησυχία για να μπορέσει να το φέρει εις πέρας».
Σημειωτέον και σημαντικό: δεν χρησιμοποιούσε ηλεκτρονικό υπολογιστή. Εγραφε τα πάντα με μολύβι. Από ένα άρθρο μέχρι ολόκληρο βιβλίο. Μολύβι-γόμα-ξύστρα. Αυτά ήταν τα «όπλα» του Καργάκου όπως λέει και η κόρη του στη ‘Μικρασιατική Εκστρατεία’ που προσφέρει στους αναγνώστες η εφημερίδα ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ.
Αξίζει να σημειώσουμε πως ακόμα ζουν πολλοί άνθρωποι της δεύτερης γενιάς των προσφύγων που λόγω οικογενειακού ιστορικού θα εκτιμήσουν το έργο του και θα ήταν πολύτιμο να το έχουν στις βιβλιοθήκες τους για τα παιδιά και εγγόνια τους.
Στο συγκεκριμένο έργο ακολούθησε όλη την πορεία του ελληνικού στρατού στην Μικρά Ασία μαζί με τον φίλο του και αρωγό Πρόδρομο Εμφιετζόγλου
Η επιλεκτική βιβλιογραφία βασίζεται σε μαρτυρίες και συγγράμματα σύγχρονων που βίωσαν τα γεγονότα. Πηγές συχνά αντιτιθέμενες μεταξύ τους για να μπορέσει ο αναγνώστης να σχηματίσει δική του άποψη, άσχετα από εκείνη του συγγραφέα. Κάτι που πολλοί θα ήθελαν να μάθουν είναι πως κατάφερε να συναντήσει τις βασικότερες πηγές της σπουδαίας και εκτενούς ιστορικής αναφοράς του; «Από τα γυμνασιακά του χρόνια συγκέντρωνε υλικό για τα θέματα που τον ενδιέφεραν. Από εφημερίδες, βιβλία, μαρτυρίες. Κρατούσε συνεχώς σημειώσεις σχεδόν όπου έβρισκε χαρτί από χαρτοπετσέτες εστιατορίων, παλαιά ψηφοδέλτια που του άρεσε να χρησιμοποιεί ως πρόχειρα και μέχρι και τα κλασσικά σημειωματάρια», λέει τονίζοντας πως έχουν σχεδόν όλα διασωθεί.
Βασική πηγή του όμως ήταν η αδιάκοπη ανάγνωση βιβλίων. Οχι μόνο της προσωπικής του συλλογής αλλά και από βιβλιοθήκες. Ακόμη, συγκέντρωνε υλικό κάνοντας ταξίδια στον τόπο για τον όποιο έγραφε κάθε φορά. «Η επιτόπια έρευνα και επίσκεψη σε χώρους όπου διαδραματίζονταν τα γεγονότα π.χ .χώροι μαχών, νεκροταφεία, μνημεία, μουσεία, βιβλιοθήκες κ.α. είχε ιδιαίτερη σημασία για εκείνον. Στο συγκεκριμένο έργο ακολούθησε όλη την πορεία του ελληνικού στρατού στην Μικρά Ασία μαζί με τον φίλο του και αρωγό της αρχικής έκδοσης του έργου, Πρόδρομο Εμφιετζόγλου, συγκεντρώνοντας υλικό και μαρτυρίες και από την άλλη πλευρά. Είχε γίνει αποδέκτης πολλών ημερολογίων, σημειώσεων και φωτογραφικού υλικού από αρκετούς αναγνώστες και φίλους. Είχε μαγνητοφωνήσει μαρτυρίες της πρώτης γενιάς των Μ.Α. προσφύγων και των παιδιών τους».
Μια από τις πρωτογενείς πηγές του φωτογραφικού υλικού είναι ενός συγγενούς της θείας της Ρωξάνης Καργκάκου. Πρόκειται για τον Λοχία Μηχανικό Πανταζή Γιαννούση που έλαβε μέρος σε όλους τους εθνικούς αγώνες. «Στο πίσω μέρος των φωτογραφιών που έστελνε στη γυναίκα του έγραφε συνήθως «Πολυαγαπημένη μου Χρυσούλα, στο ύψωμα τάδε ή στην γέφυρα τάδε πολεμώντας για τη γλυκιά πατρίδα». Πήγε μέχρι και εθελοντής το 1940 στα βουνά της Πίνδου και στις φωτογραφίες φαίνεται σαν παππούς των συμπολεμιστών του», διηγείται η κ. Καργάκου εξηγώντας πως οι αναγνώστες θα βρουν πολλές φωτογραφίες και αφιερώσεις του στο φωτογραφικό παράρτημα του βιβλίου.
Το δύσκολο κομμάτι για τον Καργάκο ήταν η διατήρηση των ισορροπιών. Να είναι δηλαδή αντικειμενικός και αμερόληπτος απαλλαγμένος από τυχόν οικογενειακές καταβολές και προκαταλήψεις. Προερχόταν από μια Βενιζελική και εν συνεχεία αντιμεταξική οικογένεια, κάτι ασυνήθιστο και επικίνδυνο για τη Μάνη κι όμως έπρεπε να καταγράψει τα γεγονότα χωρίς συναισθηματική φόρτιση.
Στο μόνο που απάντησε ήταν για μια δήλωση που του αποδόθηκε ψευδώς περί «εκπούστευσης των ηθών» με λεξιλόγιο χυδαίο που ο ίδιος ουδέποτε χρησιμοποιούσε
ΑΠΕΧΘΑΝΟΤΑΝ ΤΙΣ ΜΙΚΡΟΤΗΤΕΣ
Η κουβέντα μας φτάνει και στο σημείο που ο πατέρας της είχε χαρακτηριστεί ρατσιστής. Ενας όρος εντελώς αντίθετως με τη δραστηριότητά του που φανέρωνε έναν μη ξενοφοβικό άνθρωπο με φιλίες που διατηρούσε από κάθε άκρη της Γης. Θυμάται εκείνη κάτι να της λέει σχετικά; «Στην Ελλάδα οι έννοιες του πατριώτη και του εθνικιστή συχνά συγχέονται. Απεχθανόταν τις ταμπέλες και δεν ασχολείτο με τέτοιες μικρότητες. Απαξιούσε να απαντήσει. Αλλωστε ο κύκλος των φίλων του και τα πολυάριθμα βιβλία που έχει γράψει για ξένες χώρες και τους πολιτισμούς τους μιλάνε από μόνα τους. Στο μόνο που απάντησε μέσω της προσωπικής του ιστοσελίδας ήταν για μια δήλωση που του αποδόθηκε ψευδώς περί «εκπούστευσης των ηθών» με λεξιλόγιο χυδαίο που ο ίδιος ουδέποτε χρησιμοποιούσε».
Τον απογοήτευε η έλλειψη ιστορικών γνώσεων των νέων Ελλήνων τις τελευταίες δεκεατίες; «Οχι, γιατί συναντούσε συχνά ανθρώπους που έδειχναν ενδιαφέρον για τη μάθηση, τον πολιτισμό και την ιστορία. Για κάθε επίθεση που είχε δεχθεί, είχε δεχθεί και μεγάλη αγάπη και αναγνώριση από τους μαθητές του και πλήθος άλλου κόσμου. Είχε πιο πολύ αγωνία για το μέλλον παρά απογοήτευση από τους ανθρώπους. Πίστευε ότι ο Ελληνας αλλά και όλοι οι άνθρωποι κυρίως μέσω της μόρφωσης, της καλλιέργειας, της παιδείας και των ταξιδιών μπορούν να έρθουν σε επαφή με τον πολιτισμό».
Για το αν υπάρχουν σκέψεις να ενταχθεί το ανέκδοτο αρχειακό υλικό του Καργάκου σε κάποιο μουσείο η κόρη του απαντά: «Αυτή την περίοδο είμαστε στη φάση της καταγραφής και αποδελτίωσης του αρχείου του. Βρίσκουμε συνεχώς νέο υλικό και ακόμα δεν είμαστε σε θέση να σκεφτούμε τα επόμενα βήματα. Το κύριο μέλημά μας είναι το υλικό να είναι συγκεντρωμένο, προσβάσιμο σε τυχόν ερευνητές και προστατευμένο».
ΑΝΕΚΔΟΤΟ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
Το έργο του Σ. Ι Καργάκου «Η Μικρασιατική Εκστρατεία» καλύπτει μια μεγάλη χρονική περίοδο από το 1915 περίπου με την καταστροφή της Φώκαιας έως το 1930 με το ελληνοτουρκικο σύμφωνο φιλίας. Με άλλα λόγια ξετυλίγει το πώς φτάσαμε στην Μικρασιατική Εκστρατεία, την καταστροφή και τα επακόλουθα και για τις δύο πλευρές, ενώ ταυτόχρονα παρασουζιάτεια ένα πλούσιο ιστορικό φωτογραφικό, ανέκδοτο. Περιλαμβάνει χάρτες, φωτογραφίες τόπων, προσώπων, εφημερίδες και άλλα στοιχεία.
Κάποια βασικά σημεία στα οποία αναφέρεται ο συγγραφέας είναι (ενδεικτικά) : η διαμάχη Βενιζέλου- Κωνσταντίνου και η συμμετοχή μας στον 1ο Παγκόσμιο Πόλεμο, η λεπτομερεστατη σκιαγραφία του Κεμάλ ως πολιτικού και στρατιωτικού, η γενοκτονία Ποντίων και Αρμενίων, ο ρόλος των συμμάχων, τα διπλωματικα και στρατιωτικά γεγονότα. Τα κείμενα είναι γραμμένα σε γλώσσα απλή και άμεση, καθώς ο συγγραφέας ήθελε να γίνεται κατανοητός από το ευρύ κοινό και όχι μόνο από τους ειδικούς.
Ο Σαράντος Ι. Καργάκος (1937-2019) γεννήθηκε στο Γύθειο το 1937. Στη διάρκεια του Εμφυλίου εγκαθίσταται στην Αθήνα. Σπούδασε κλασική φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Πρωταγωνίστησε στο αμφισβητικό κίνημα των ετών 1961-1967 και υπήρξε ο εισηγητής του 15% για την παιδεία. Εργάσθηκε επί τριάντα πέντε έτη στα μεγαλύτερα ιδιωτικά εκπαιδευτήρια των Αθηνών και στους μεγαλύτερους φροντιστηριακούς οργανισμούς, στους οποίους πάντα υπήρξε ιδρυτικό μέλος. Συνεργάσθηκε με τα περιοδικά Οικονομικός Ταχυδρόμος, Κοινωνικές Τομές, Ιχνευτής. Ελλοπία, Άρδην, Ευθύνη και 4 Τροχοί. Επί τετραετία (1997-2001) ήταν αρθρογράφος, επιφυλλιδογράφος και κριτικός των εφημερίδων Ελεύθερος Τύπος και Τύπος της Κυριακής. Έγραψε πάνω από εξήντα βιβλία. Έφυγε από τη ζωή στις 13 Ιανουαρίου 2019, σε ηλικία 82 ετών.
