Κοµµατική πειθαρχία ή ψήφος κατά συνείδηση; Το δίληµµα είναι θεωρητικό. Γιατί, ενώ στη θεωρία η ψήφος κατά συνείδηση συγκεντρώνει τις περισσότερες επιδοκιµασίες , στην πολιτική πρακτική η κοµµατική πειθαρχία είναι αυτή που στέλνει στο αρµόδιο όργανο τους «παρεκτρεπόµενους», πριν πάρουν την άγουσα εκτός κόµµατος διά της διαγραφής τους.

Διαφορετική, βεβαίως, αιτία διαγραφής συνιστά ένα ηθικής τάξεως παράπτωµα, όπως αυτά που είχαµε µε τις υποθέσεις Καϊλή και Πάτση και τις αντίστοιχες αντιδράσεις από τους αρχηγούς ΠΑΣΟΚ/ΚΙΝ.ΑΛ. και Ν.∆. Στα χρόνια της Μεταπολίτευσης -αλλά κυρίως µετά τη θητεία του Κωνσταντίνου Καραµανλή στην πρωθυπουργία και την αρχηγία της Νέας ∆ηµοκρατίας- εφαρµόστηκε αρκετά συχνά το κοµµατικό... µαχαίρι σε απείθαρχους ή µονίµως διαφωνούντες βουλευτές.

Η αρχή

Ο απολογισµός του µέτρου δείχνει ότι τόσο η Ν.∆. όσο και το ΠΑΣΟΚ δεν εφείσθησαν διαγραφών. Αν αρχίσουµε από τα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης, θα παρατηρήσουµε ότι ο Κωνσταντίνος Καραµανλής, ως πρωθυπουργός και αρχηγός του κόµµατος, είχε διαγράψει λιγότερους από όσους είχε διαγράψει χρόνια µετά -όπως θα δούµε πιο κάτω- ο ανιψιός του Κώστας, όταν ανέλαβε τα ηνία της Ν.∆.



Ο ιδρυτής του κόµµατος είχε διαγράψει τρεις βουλευτές: τον Ιπποκράτη Σαββούρα, που ήταν και ο πρώτος διαγραφείς βουλευτής της Μεταπολίτευσης, τον βουλευτή Ευβοίας Α. Πνευµατικό και τον Κ. Γόντικα. Ο Σαββούρας διαγράφηκε το 1976, διότι ως φιλοβασιλικός προέβαινε σε δηλώσεις υπέρ του βασιλιά, ενώ σπίτι του είχαν βρεθεί και όπλα. Ο Πνευµατικός είχε διαγραφεί για ανάρµοστη συµπεριφορά, ενώ ο Γόντικας επέστρεψε πάλι στη Ν.∆. λόγω καλής συµπεριφοράς, υπακούοντας στη διαχρονική ρήση του Αβέρωφ «Οσοι βγαίνουν έξω από το µαντρί τούς τρώει ο λύκος».

Από το Κέντρο

Πριν από την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία, το 1981 είχαµε άλλες δύο διαγραφές από τον χώρο της Ενωσης Κέντρου. Αφορµή, µία κοµµατική κρίση, η οποία είχε ως αποτέλεσµα τη διαγραφή του συνταγµατολόγου ∆ηµήτρη Τσάτσου, ενώ είχε διαγραφεί από τον ίδιο πολιτικό χώρο και ο Στυλιανός Χούτας, διότι είχε υπερψηφίσει τον Κωνσταντίνο Καραµανλή για τη µεταπήδησή του στην Προεδρία της ∆ηµοκρατίας. Με την ανάληψη της εξουσίας από το ΠΑΣΟΚ, το 1981, έχουµε άλλη µία νεοδηµοκρατική διαγραφή.

«Θύµα» της ο πρώην δήµαρχος Αθηναίων και βουλευτής Γ. Πλυτάς, επειδή θέλησε να διεκδικήσει και πάλι τη δηµαρχία, ενώ το κόµµα είχε επιλέξει ως υποψήφιο τον Τζαννή Τζαννετάκη. ∆ιεγράφη από τον Αβέρωφ. Τον Ευάγγελο Αβέρωφ έχει διαδεχθεί στην αρχηγία του κόµµατος ο Κώστας Μητσοτάκης, ο οποίος διέγραψε τον πρώην υπουργό και βουλευτή ∆ηµήτρη Νιάνια. Αυτό συνέβη τον Οκτώβριο του 1985. ∆ύο χρόνια µετά ο Μητσοτάκης διέγραψε και τον Αναστάση Παπαληγούρα µε αφορµή ένα άρθρο του που επαινούσε τον ιδρυτή του κόµµατος και έκανε «υποδόριες» συγκρίσεις.

«Πήρε τ’ όπλο του»

Ο Ανδρέας Παπανδρέου ως πρωθυπουργός πλέον και αρχηγός του ΠΑΣΟΚ φάνηκε να ακολουθεί την τακτική της Ν.∆. όσον αφορά τους κοµµατικά απείθαρχους. Ο πρώτος που γνώρισε την πυγµή του Ανδρέα ήταν ο Γιώργος Πέτσος, το καλοκαίρι του 1982. Ο Παπανδρέου είχε κάνει ανασχηµατισµό και είχε αντικαταστήσει τον Πέτσο από υφυπουργό Εθνικής Αµυνας. Αυτός αντέδρασε µε δηλώσεις περί «σκοτεινών µηχανισµών» κι έτσι ετέθη εκτός κόµµατος. Το 1982 διεγράφη, αφού παύθηκε και από υφυπουργός Εσωτερικών, ο Στάθης Παναγούλης, διότι είχε αντιταχθεί σε κάποιες επιλογές της κυβέρνησης για τη στελέχωση του κρατικού µηχανισµού.

Ακόμα δύο

Προφανώς το 1982 ήταν για το ΠΑΣΟΚ έτος διαγραφών, διότι µερικούς µήνες µετά, και συγκεκριµένα τον Οκτώβριο, ετέθησαν εκτός κόµµατος οι Αρ. Μπουλούκος και ∆. Χονδροκούκης. Είχαν διαφωνήσει µε την κατάργηση του σταυρού προτίµησης και την εφαρµογή της λίστας στα ψηφοδέλτια.

Την τύχη του Αρ. Μπουλούκου είχε και ο αδελφός του, ∆. Μπουλούκος, το 1984. Οι διαγραφές στο ΠΑΣΟΚ συνεχίστηκαν και, αυτή τη φορά, ο διαγραφείς ήταν ένα επιφανές στέλεχος, το οποίο χρόνια µετά διεκδίκησε και την αρχηγία του κόµµατος. Ηταν ο Γεράσιµος Αρσένης, ο οποίος, προφανώς χολωµένος επειδή είχε αντικατασταθεί από τη θέση του «τσάρου της οικονοµίας», ασκούσε έντονη κριτική στην οικονοµική πολιτική της κυβέρνησης.



Περί τα τέλη της δεύτερης θητείας του ως πρωθυπουργός, την εποχή δηλαδή και του σκανδάλου Κοσκωτά, ο Ανδρέας Παπανδρέου διέγραψε τρεις βουλευτές, που είχαν διατελέσει και υπουργοί: τη Ρούλα Κακλαµανάκη, θεία του Ολυµπιονίκη της ιστιοσανίδας, τον Γ.Α. Μαγκάκη και τον Αντώνη Τρίτση. Είχαν αρνηθεί να υπερψηφίσουν πρόταση για ανανέωση της εµπιστοσύνης προς την κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου, επηρεασµένοι από τις συνθήκες της εποχής, που αποτύπωναν µια λαϊκή δυσφορία σε βάρος του ΠΑΣΟΚ. Κατά του Ανδρέα

Το 1992, µήνα Φεβρουάριο, το ΠΑΣΟΚ, που ήταν στην αντιπολίτευση πλέον, διέγραψε τρεις ακόµα βουλευτές του, επειδή είχαν στραφεί κατά του Ανδρέα Παπανδρέου. Οι βουλευτές ήταν ο Χάρης Καστανίδης, ο Η. Παπαδόπουλος και ο Βασίλης Κεδίκογλου. Εν τω µεταξύ, έχει µεσολαβήσει το 1989, η οικουµενική κυβέρνηση και τελικώς στην εξουσία είχε ανέβει η Ν.∆. υπό τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη.

Μετά την πτώση εκείνης της κυβέρνησης, στις εκλογές του 1993 επανήλθε στην εξουσία ο πολιτικά νεκραναστηµένος Ανδρέας Παπανδρέου. Τότε, σηµειώθηκε και µία διαγραφή που ενδεχοµένως κανείς δεν πίστευε ότι θα γινόταν στον συγκεκριµένο πολιτικό χώρο. Η Μαρία ∆αµανάκη, η οποία είχε εκλεγεί πρόεδρος του Συνασπισµού το 1991, διέγραψε από το κόµµα τον ∆ηµήτρη Ανδρουλάκη, επειδή ασκούσε συνεχώς κριτική στην πολιτική που ακολουθούσε τότε ο Συνασπισµός.

Για τη Δήμητρα

Λίγο πριν περάσει η αρχηγία του ΠΑΣΟΚ από τον Ανδρέα Παπανδρέου στον Κώστα Σηµίτη, ο ιδρυτής του κόµµατος προέβη σε άλλη µία διαγραφή βουλευτή, το 1995. Ο Κυριάκος Σπυριούνης δεν ανέχθηκε την ανάµειξη της ∆ήµητρας Λιάνη στην πολιτική και ο αρχηγός τον διέγραψε. Εν τω µεταξύ, είχε πραγµατοποιηθεί αλλαγή και στην ηγεσία της Νέας ∆ηµοκρατίας µετά την εκλογική ήττα του 1993. Επικεφαλής της Ν.∆. ήταν ο Μιλτιάδης Εβερτ, ο οποίος διέγραψε τον Μιχάλη Παπακωνσταντίνου.

Το «γαϊτανάκι» των διαγραφών στο ΠΑΣΟΚ συνεχίστηκε και επί Σηµίτη, καθώς ο νέος αρχηγός του Κινήµατος διέγραψε τον ∆εκέµβριο του 1997 ακόµα τρεις «πράσινους» βουλευτές: τον Μ. Γικόνογλου, τον Χ. Κηπουρό και τον Β. Κεδίκογλου, ο οποίος έχει το «προνόµιο» να έχει διαγραφεί από δύο διαφορετικούς αρχηγούς! Το σφάλµα τους; ∆εν είχαν υπερψηφίσει όλα τα κονδύλια του Προϋπολογισµού που είχε παρουσιάσει στη Βουλή η κυβέρνηση Σηµίτη. Επανήλθαν όµως στο κόµµα. Τον Φεβρουάριο του 1997 ο Κ. Σηµίτης διέγραψε τον Κ. Μπαντουβά για την εµπλοκή του στην υπόθεση Οτσαλάν.



Ο κανόνας

Ο εκλεγείς το 1997 στην αρχηγία της Ν.∆. Κώστας Καραµανλής έκανε πράξη τον κανόνα ότι «αρχηγός δεν στέκεις αν δεν διαγράψεις». Τον Φεβρουάριο του 1998 διέγραψε τους Αναστάση Παπαληγούρα (και αυτός, όπως ο Κεδίκογλου του ΠΑΣΟΚ, διαγράφηκε από δύο διαφορετικούς αρχηγούς), Πέτρο Τατούλη, Στέφανο Μάνο, Γιώργο Σουφλιά, Νίκο Κάκκαλο και Βασίλη Κοντογιαννόπουλο για διαφοροποίησή τους στη Βουλή, σε νοµοσχέδιο για τις ∆ΕΚΟ. Ακόµα, διέγραψε τον Β. Γιοβανούδη και για εννέα µήνες τον Γεράσιµο Γιακουµάτο. Αποµάκρυνε επίσης από τη Ν.∆. τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, καθαιρώντας τον από την προεδρία του Πειθαρχικού του κόµµατος.



Μπαράζ

Τη σκληρή εποχή των µνηµονίων, πριν οι διατελέσαντες πρωθυπουργοί υποστούν τις συνέπειές τους, τις… υπέστησαν 44 βουλευτές. Η «σφαγή» άρχισε τον Μάιο του 2010, όταν ήρθε στη Βουλή το πρώτο µνηµόνιο του Γιώργου Παπανδρέου. Το ψήφισαν οι βουλευτές του ΠΑΣΟΚ, του ΛΑΟΣ του Καρατζαφέρη (διεγράφη από τη Ν.∆. το 2000 µε απόφαση Καραµανλή) και η Ντόρα Μπακογιάννη από τη Ν.∆. Αυτό είχε ως συνέπεια να διαγραφεί η Ντόρα από τον Σαµαρά, που ήταν τότε αρχηγός της Νέας ∆ηµοκρατίας. Στο ΠΑΣΟΚ τρεις βουλευτές του δεν είχαν ψηφίσει το µνηµόνιο και ο Παπανδρέου τούς διέγραψε.



Ήταν ο Γιάννης ∆ηµαράς, ο Βασίλης Οικονόµου και η Σοφία Σακοράφα. Αυτές οι διαγραφές από πλευράς αριθµού δεν ήταν τίποτε µπροστά σε εκείνες που ακολούθησαν µε αφορµή το δεύτερο µνηµόνιο. Επρόκειτο για την ψήφιση της νέας δανειακής σύµβασης, αλλά 22 βουλευτές του ΠΑΣΟΚ και 21 της Ν.∆. δεν πειθάρχησαν, γεγονός που είχε ως συνέπεια να διαγραφούν από τα κόµµατά τους. Από το ΠΑΣΟΚ ο Παπανδρέου διέγραψε τους Σπ. Κουβέλη, Α. Βαγενά, Μ. Ξενογιαννακοπούλου, Λ. Κατσέλη, Β. Παπανδρέου, Λ. Μίχο, Μ. Κυριακοπούλου, Α. Τριανταφυλλόπουλο, Β. Τόγια, Γ. Κασσάρα, Χ. Καστανίδη, Κ. Τεκτονίδου, Χρ. Κατσούρα, Γ. Μιχελογιαννάκη, Θ. Παραστατίδη, Αλ. Αθανασιάδη, Γ. Παπαµανώλη, Οδ. Βουδούρη, Τσ. Μαντατζή, Ηλ. Θεοδωρίδη, Γ. Αµοιρίδη και Χρ. Μαγκούφη.

Πλειάδα στελεχών

Αντιστοίχως ο Σαµαράς έθεσε εκτός Κοινοβουλευτικής Οµάδας της Ν.∆. τους Ελενα Κουντουρά, Ελίζα Βόζεµπεργκ, ∆ηµήτρη Σταµάτη, Κωνσταντίνο Παπασιώζο, Γιώργο Βλάχο, Μιχάλη Γιαννάκη, Μαργαρίτη Τζήµα, Τσαµπίκα Ιατρίδη, Αλέξανδρο ∆ερµεντζόπουλο, Κωνσταντίνο Μαρκόπουλο, Μανώλη Κεφαλογιάννη, Κωνσταντίνο Γκιουλέκα, Ζήση Τζηκαλάγια, Χρήστο Ζώη, Σπυρίδωνα Γαληνό, Παναγιώτη Μελά, Γεώργιο Καρασµάνη, Θεόφιλο Λεονταρίδη, Αναστάσιο Καριπίδη, Μαρία Κόλλια-Τσαρουχά και Γεώργιο Βαγιωνά.

∆ιαγραφές όµως είχαµε και από τον Γιώργο Καρατζαφέρη, που έθεσε εκτός Κ.Ο. του ΛΑΟΣ τους Μάκη Βορίδη και Αδωνι Γεωργιάδη, επειδή στην περίπτωση αυτή υπερψήφισαν τη δανειακή σύµβαση. Ο ΣΥΡΙΖΑ το 2021 είχε διαγράψει τον Π. Κουρουµπλή για απρεπείς δηλώσεις σε σχέση µε την υγειονοµική κρίση. Και ο Κυριάκος Μητσοτάκης, τέλος, εκτός από τον Α. Πάτση, τελευταίως, είχε διαγράψει προηγουµένως τον Κωνσταντίνο Μπογδάνο.



*Δημοσιεύτηκε στα Παραπολιτικά στις 30 Δεκεμβρίου 2022.