ΕΚΤΑΚΤΗ ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ
Το πολύπλοκο χάος της απλής αναλογικής: Η ιστορία του εκλογικού συστήµατος, που επανέρχεται τον Μάιο (Εικόνες)
Εµφανίστηκε πρώτη φορά στην Ελλάδα το 1926 και προκάλεσε πολιτικές περιπέτειες, με βασικό χαρακτηριστικό την έλλειψη συνεννόησης για τον σχηµατισµό κυβέρνησης
Οι εκλογές θα γίνουν τελικώς µέσα στον Μάιο
, όπως αποκάλυψε ο Κυριάκος Μητσοτάκης στην πρόσφατη συνέντευξή του, ερωτηθείς σχετικά.
Είναι οι πρώτες εκλογές που θα γίνουν µε το σύστηµα της απλής αναλογικής, η εφαρµογή του οποίου, διαχρονικά, µάλλον σε περιπέτειες έβαλε τη χώρα και κάθε άλλο παρά πολιτική σταθερότητα εξασφάλισε. Οι πρώτες ελληνικές εκλογές στον 20ό αιώνα που έγιναν µε αναλογικό σύστηµα ήταν τον Νοέµβριο του 1926 και τις είχε προκηρύξει ο δικτάτορας Γ. Κονδύλης, που είχε ανατρέψει τον Πάγκαλο.
Ήταν επίσης η πρώτη φορά που χρησιµοποιήθηκε έντυπο ψηφοδέλτιο και όχι σφαιρίδιο. Ήταν φυσικό. Λόγω του συστήµατος, κανένα κόµµα δεν κατάφερε να κερδίσει την αυτοδυναµία και έτσι τα κόµµατα αναγκάστηκαν να συµφωνήσουν σε µια οικουµενικού τύπου κυβέρνηση υπό τον Αλέξανδρο Ζαΐµη. Το θλιβερό επακόλουθο εκείνου του αναλογικού συστήµατος ήταν ότι επί µία διετία είχαµε και άλλη κυβέρνηση κάθε λίγους µήνες. Στις 25 Σεπτεµβρίου του 1932 διεξήγαγε εκλογές ο Ελευθέριος Βενιζέλος, και πάλι µε το σύστηµα της απλής αναλογικής. Κανένα κόµµα δεν κέρδισε την αυτοδυναµία και τα κόµµατα αδυνατούσαν να συνεννοηθούν για σχηµατισµό κυβέρνησης. Τελικώς, κυβέρνηση σχηµάτισε το Λαϊκό Κόµµα υπό τον Παναγή Τσαλδάρη, η οποία έµεινε στην εξουσία… ενάµιση µήνα!
Το κόµµα αυτό, στο οποίο συµµετείχαν ο Κωνσταντίνος Τσαλδάρης, ο Στέφανος Στεφανόπουλος και ο Ιωάννης Θεοτόκης, πήρε το 55,1% των ψήφων. Αλλά, όπως υπογραµµίστηκε ήδη, ήταν ιδιαίτερες οι συνθήκες της εποχής. Λόγου χάριν, ήταν οι πρώτες εκλογές µετά το 1936 και είχαν προηγηθεί, πέραν της δικτατορίας Μεταξά, η εισβολή των Γερµανών και η Κατοχή, η Αντίσταση και η Συµφωνία της Βάρκιζας. Εποµένως, το εκλογικό σώµα της εποχής, το οποίο είχε ταλαιπωρηθεί ιδιαίτερα, προσδοκούσε σε µια κατά το δυνατόν πολιτική σταθερότητα στην κατά τα άλλα καθηµαγµένη Ελλάδα.
Αυτονόητο ήταν ότι δεν επρόκειτο να αναδείξουν αυτοδύναµη κυβέρνηση. Πρώτο είχε έρθει το κόµµα του Κωνσταντίνου Τσαλδάρη, συγκεντρώνοντας µόλις 18,8%. Βεβαίως, υπήρχε πανσπερµία κοµµάτων, µε µικρότερα ποσοστά, που είχαν µπει στη Βουλή, αλλά δεν προέκυψε συνεννόηση για τον σχηµατισµό κυβέρνησης.
Εµπνευστής του, ο τότε υπουργός ∆ικαιοσύνης, Αγαµέµνων Κουτσόγιωργας, που «φιλοτέχνησε» έναν εκλογικό νόµο για να µην µπορεί να σχηµατίσει αυτοδύναµη κυβέρνηση η ανερχόµενη Νέα ∆ηµοκρατία. Το ενδιαφέρον, όσον αφορά το σύστηµα Κουτσόγιωργα, είναι ότι ψηφίστηκε από την Κοινοβουλευτική Οµάδα του ΠΑΣΟΚ, βεβαίως, αλλά διαπιστώθηκαν διαρροές και από τη Νέα ∆ηµοκρατία. Τότε είχαν ερµηνευθεί ως αποτέλεσµα ενός πολέµου εντός του κόµµατος της αξιωµατικής αντιπολίτευσης, καθώς ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης είχε συγκεκριµένους εσωκοµµατικούς αντιπάλους.
Οι εκλογές εκείνες λόγω του συστήµατος, που προσέγγιζε -όπως προαναφέρθηκε- την απλή αναλογική, στέρησαν την αυτοδυναµία από τη Νέα ∆ηµοκρατία, παρά το πολύ υψηλό -έως και εξωπραγµατικό για τα σηµερινά δεδοµένα- ποσοστό ψήφων που συγκέντρωσε. Έπρεπε να γίνουν άλλες δύο εκλογικές αναµετρήσεις ώστε το 1990 να δηµιουργηθεί κυβέρνηση, αφού µάλιστα χρειάστηκε να προσχωρήσει στη Ν.∆. και ένας βουλευτής από τη ∆Η.ΑΝΑ. του Κωστή Στεφανόπουλου.
Για λόγους ιστορικούς, να αναφέρουµε ότι η απλή αναλογική είχε κατοχυρωθεί και συνταγµατικά, έπειτα από πρόταση του Αλέξανδρου Παπαναστασίου, στο Σύνταγµα του 1925. Τελικά, όσον αφορά το εκλογικό σύστηµα, ισχύει η παρατήρηση του Ιταλού πολιτικού επιστήµονα Τζιοβάνι Σαρτόρι, ότι είναι ο πιο εξειδικευµένος µηχανισµός της πολιτικής για χειραγώγηση…
*Δημοσιεύτηκε στα Παραπολιτικά την 1η Απριλίου 2023.
Είναι οι πρώτες εκλογές που θα γίνουν µε το σύστηµα της απλής αναλογικής, η εφαρµογή του οποίου, διαχρονικά, µάλλον σε περιπέτειες έβαλε τη χώρα και κάθε άλλο παρά πολιτική σταθερότητα εξασφάλισε. Οι πρώτες ελληνικές εκλογές στον 20ό αιώνα που έγιναν µε αναλογικό σύστηµα ήταν τον Νοέµβριο του 1926 και τις είχε προκηρύξει ο δικτάτορας Γ. Κονδύλης, που είχε ανατρέψει τον Πάγκαλο.
Ήταν επίσης η πρώτη φορά που χρησιµοποιήθηκε έντυπο ψηφοδέλτιο και όχι σφαιρίδιο. Ήταν φυσικό. Λόγω του συστήµατος, κανένα κόµµα δεν κατάφερε να κερδίσει την αυτοδυναµία και έτσι τα κόµµατα αναγκάστηκαν να συµφωνήσουν σε µια οικουµενικού τύπου κυβέρνηση υπό τον Αλέξανδρο Ζαΐµη. Το θλιβερό επακόλουθο εκείνου του αναλογικού συστήµατος ήταν ότι επί µία διετία είχαµε και άλλη κυβέρνηση κάθε λίγους µήνες. Στις 25 Σεπτεµβρίου του 1932 διεξήγαγε εκλογές ο Ελευθέριος Βενιζέλος, και πάλι µε το σύστηµα της απλής αναλογικής. Κανένα κόµµα δεν κέρδισε την αυτοδυναµία και τα κόµµατα αδυνατούσαν να συνεννοηθούν για σχηµατισµό κυβέρνησης. Τελικώς, κυβέρνηση σχηµάτισε το Λαϊκό Κόµµα υπό τον Παναγή Τσαλδάρη, η οποία έµεινε στην εξουσία… ενάµιση µήνα!
Ρευστότητα
Τέσσερα χρόνια µετά, και συγκεκριµένα το 1936 (26 Ιανουαρίου), διεξήχθησαν εκλογές πάλι µε το σύστηµα της απλής αναλογικής. Και πάλι, όπως ήταν φυσικό, δεν επιτεύχθηκε η συγκρότηση βιώσιµης κυβέρνησης. Αποτέλεσµα; Η αδυναµία πολιτικής σταθερότητας οδήγησε τελικώς στη δικτατορία του Μεταξά. Αναλογικό σύστηµα είχαµε και στις εκλογές της 31ης Μαρτίου του 1946. Όµως, παρά το γεγονός ότι η προηγούµενη εµπειρία είχε δείξει πως µε ένα τέτοιο σύστηµα είναι δύσκολο να συνεννοηθούν τα κόµµατα και να σχηµατιστεί κυβέρνηση, εντούτοις οι συνθήκες της εποχής συνέβαλαν στο να συγκροτηθεί κυβέρνηση, µε πρώτο κόµµα να αναδεικνύεται αυτό που είχε σχηµατιστεί από τη ∆εξιά και τους Βασιλόφρονες, δηλαδή η Ηνωµένη Παράταξις Εθνικοφρόνων.Το κόµµα αυτό, στο οποίο συµµετείχαν ο Κωνσταντίνος Τσαλδάρης, ο Στέφανος Στεφανόπουλος και ο Ιωάννης Θεοτόκης, πήρε το 55,1% των ψήφων. Αλλά, όπως υπογραµµίστηκε ήδη, ήταν ιδιαίτερες οι συνθήκες της εποχής. Λόγου χάριν, ήταν οι πρώτες εκλογές µετά το 1936 και είχαν προηγηθεί, πέραν της δικτατορίας Μεταξά, η εισβολή των Γερµανών και η Κατοχή, η Αντίσταση και η Συµφωνία της Βάρκιζας. Εποµένως, το εκλογικό σώµα της εποχής, το οποίο είχε ταλαιπωρηθεί ιδιαίτερα, προσδοκούσε σε µια κατά το δυνατόν πολιτική σταθερότητα στην κατά τα άλλα καθηµαγµένη Ελλάδα.
Εναλλαγή
Επακολούθησε ο Εµφύλιος, ενώ άρχισε µια περίοδος εναλλαγής κοµµάτων στην εξουσία. Λόγου χάριν, το 1947 είχαµε κυβέρνηση που διαδέχτηκε τους νικητές των εκλογών του 1946, την επονοµασθείσα «επτακέφαλη», επειδή συµµετείχαν υπό τον ∆. Μαξίµου επτά αρχηγοί κοµµάτων. Μετά τον Εµφύλιο οι πρώτες εκλογές που διεξήχθησαν ήταν στις 5 Μαρτίου 1950. Και για εκείνες είχε αποφασιστεί να εφαρµοστεί το συνήθως άκαρπο σύστηµα της απλής αναλογικής.Αυτονόητο ήταν ότι δεν επρόκειτο να αναδείξουν αυτοδύναµη κυβέρνηση. Πρώτο είχε έρθει το κόµµα του Κωνσταντίνου Τσαλδάρη, συγκεντρώνοντας µόλις 18,8%. Βεβαίως, υπήρχε πανσπερµία κοµµάτων, µε µικρότερα ποσοστά, που είχαν µπει στη Βουλή, αλλά δεν προέκυψε συνεννόηση για τον σχηµατισµό κυβέρνησης.
Τι συνέβη
Ειδικότερα και πιο αναλυτικά, είχαµε την εξής εικόνα στην ελληνική πολιτική ζωή µέχρι την αλλαγή του εκλογικού συστήµατος:- Το 1947 είχαµε κυβέρνηση Θεµιστοκλή Σοφούλη, του κόµµατος των Φιλελευθέρων, µε συνασπισµό µε τους Λαϊκούς και άλλα µικρότερα κόµµατα του Κέντρου και της ∆εξιάς. ∆ιάρκεια ζωής: δύο µήνες!
- Το 1948, πάλι κυβέρνηση Σοφούλη, µε τον ίδιο συνασπισµό κοµµάτων. ∆ιάρκεια ζωής: τρεις µήνες!
- Το 1949 τα ίδια, µε διάρκεια ζωής επίσης τρεις µήνες κατ’ αρχάς και άλλους τρεις στη συνέχεια, υπό το ίδιο σχήµα, αλλά µε πρωθυπουργό τον ∆ιοµήδη, λόγω θανάτου του Σοφούλη.
- Η κυβέρνηση αυτή υπό τον ∆ιοµήδη έµεινε για άλλους έξι µήνες στην εξουσία.
- Για δύο µήνες (!) κυβέρνηση συνασπισµού υπό τον Σοφοκλή Βενιζέλο, µεταξύ 6 Ιανουαρίου και 23 Μαρτίου 1950. Η ίδια κυβέρνησε για άλλον έναν µήνα (!).
- Η ΕΠΕΚ του Πλαστήρα, σε συνασπισµό µε το Κέντρο, έµεινε στην κυβέρνηση για τρεις µήνες και στη συνέχεια µε διακοπές υπήρξε συνασπισµός των Φιλελευθέρων υπό τον Σοφοκλή Βενιζέλο.
- Και µία κυβέρνηση ενός έτους! Μεταξύ Οκτωβρίου του 1951 και Οκτωβρίου του 1952 υπήρξε κυβέρνηση Πλαστήρα σε συνεργασία µε το κόµµα των Φιλελευθέρων. Με άλλα λόγια, η είσοδος περισσότερων κοµµάτων στη Βουλή, που θα ευνοούσε το σύστηµα της «άδολης απλής αναλογικής», ειδικώς µάλιστα αν καθιερωνόταν και µείωση του ποσοστού εισόδου ενός κόµµατος στο Κοινοβούλιο, κάθε άλλο παρά θα εξασφάλιζε τη διάρκεια µιας κυβέρνησης συµµαχικής από πολλά κόµµατα.
Σκάνδαλο Κοσκωτά
Η εµπειρία της ακυβερνησίας οδήγησε το πολιτικό σύστηµα στην υιοθέτηση συστηµάτων ενισχυµένης αναλογικής, έτσι ώστε να καθίσταται δυνατός ο σχηµατισµός κυβερνήσεων. Παρ’ όλα αυτά, το 1989, όταν το σκάνδαλο Κοσκωτά είχε προκαλέσει ρωγµές στο ΠΑΣΟΚ, που ήταν κυβερνών κόµµα και η απήχησή του στο εκλογικό σώµα µειωνόταν, µε αντίστοιχη ενίσχυση της υπό τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη Νέας ∆ηµοκρατίας, µε πολιτική πονηρία επανήλθε ένα σύστηµα απλής αναλογικής.Εµπνευστής του, ο τότε υπουργός ∆ικαιοσύνης, Αγαµέµνων Κουτσόγιωργας, που «φιλοτέχνησε» έναν εκλογικό νόµο για να µην µπορεί να σχηµατίσει αυτοδύναµη κυβέρνηση η ανερχόµενη Νέα ∆ηµοκρατία. Το ενδιαφέρον, όσον αφορά το σύστηµα Κουτσόγιωργα, είναι ότι ψηφίστηκε από την Κοινοβουλευτική Οµάδα του ΠΑΣΟΚ, βεβαίως, αλλά διαπιστώθηκαν διαρροές και από τη Νέα ∆ηµοκρατία. Τότε είχαν ερµηνευθεί ως αποτέλεσµα ενός πολέµου εντός του κόµµατος της αξιωµατικής αντιπολίτευσης, καθώς ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης είχε συγκεκριµένους εσωκοµµατικούς αντιπάλους.
Οι εκλογές εκείνες λόγω του συστήµατος, που προσέγγιζε -όπως προαναφέρθηκε- την απλή αναλογική, στέρησαν την αυτοδυναµία από τη Νέα ∆ηµοκρατία, παρά το πολύ υψηλό -έως και εξωπραγµατικό για τα σηµερινά δεδοµένα- ποσοστό ψήφων που συγκέντρωσε. Έπρεπε να γίνουν άλλες δύο εκλογικές αναµετρήσεις ώστε το 1990 να δηµιουργηθεί κυβέρνηση, αφού µάλιστα χρειάστηκε να προσχωρήσει στη Ν.∆. και ένας βουλευτής από τη ∆Η.ΑΝΑ. του Κωστή Στεφανόπουλου.
Υποθέσεις και εκτιμήσεις
Είναι φυσικό πολλοί να θεωρούν δεδοµένο ότι στην πρώτη κάλπη των φετινών εκλογών δεν θα κατορθώσει η Νέα ∆ηµοκρατία, που µετά βεβαιότητος θα είναι το πρώτο κόµµα, να επιτύχει αυτοδυναµία. Όπως θεωρείται εξίσου βέβαιο και ότι το συγκεκριµένο σύστηµα, που προώθησε η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ, δεν θα επιτρέψει να σχηµατίσουν κυβέρνηση και τα λοιπά κόµµατα της αντιπολίτευσης -κυρίως ΣΥΡΙΖΑ και ΠΑΣΟΚ-, καθώς τα ποσοστά που πιθανολογείται ότι θα συγκεντρώσουν δεν θα επαρκούν για να επιτύχουν και πλειοψηφικό ποσοστό εδρών.Για λόγους ιστορικούς, να αναφέρουµε ότι η απλή αναλογική είχε κατοχυρωθεί και συνταγµατικά, έπειτα από πρόταση του Αλέξανδρου Παπαναστασίου, στο Σύνταγµα του 1925. Τελικά, όσον αφορά το εκλογικό σύστηµα, ισχύει η παρατήρηση του Ιταλού πολιτικού επιστήµονα Τζιοβάνι Σαρτόρι, ότι είναι ο πιο εξειδικευµένος µηχανισµός της πολιτικής για χειραγώγηση…
*Δημοσιεύτηκε στα Παραπολιτικά την 1η Απριλίου 2023.
